Author(s): Claire Barlow
Translator(s): Θοδωρής Χαραλάμπης
Γιατί τα τρόφιμα πωλούνται συσκευασμένα ; Είναι πράγματι απαραίτητο ; Αν ναι, ποια είναι τα καταλληλότερα υλικά ; Τα ερωτήματα αυτά είναι πιο σύνθετα απ’ ότι…
Τα τρόφιμα που αγοράζουμε είναι συνήθως με κάποιον τρόπο συσκευασμένα. Παρ’ όλα αυτά, η συσκευασία καταλήγει στα σκουπίδια και συχνά προκαλεί περιβαλλοντικά προβλήματα. Τα σκουπίδια είναι πάντα κακά : όντως είναι απαραίτητη η συσκευασία ; Και αν όντως χρειαζόμαστε τη συσκευασία, τι υλικά θα έπρεπε να χρησιμοποιούμε ; Πρόκειται για δύσκολα ερωτήματα και οι απαντήσεις τους δεν είναι τόσο προφανείς.
Γιατί χρησιμοποιούμε τις συσκευασίες ;
Κάποια πράγματα είναι προφανή : θα πρέπει να μπορούμε να χειριζόμαστε υγρά και σκόνες, για το λόγο αυτό θα πρέπει να βρίσκονται σε κάποιον περιέκτη. Επιπλέον, οι ετικέτες των συσκευασιών παρέχουν πληροφορίες σχετικές με το περιεχόμενο και η σφραγισμένη συσκευασία διασφαλίζει την ποιότητα. Όμως ίσως η σημαντικότερη λειτουργία της συσκευασίας τροφίμων είναι να προστατεύει τα εύθραυστα ή ευπαθή τρόφιμα από καταστροφή ή αλλοίωση, διατηρώντας τα φρέσκα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και μειώνοντας την σπατάλη των τροφίμων.
| Παραδοσιακή συσκευασία | Προτεινόμενη πλαστική συσκευασία | Διαφορά χρόνου διατήρησης |
|---|
Μπανάνες
 | Χύμα διάθεση | Τσάντα από πολυαιθυλένιο | 5 ημέρες χωρίς συσκευασία ; παρατείνεται στις 36 ημέρες συσκευασμένο |
Μοσχαρίσια μπριζόλα | (α) τυλιγμένο σε χαρτί
(β) άκαμπτος δίσκος με περιτύλιγμα μεμβράνης | Συσκευασμένο σε κενό με φιλμ με φραγή οξυγόνου | (α) 2 ημέρες σε χαρτί (β) 4 ημέρες με περιτύλιγμα μεμβράνης. Παρατείνεται έως και 30 ημέρες σε φιλμ με φραγή οξυγόνου |
Ψωμί
 | Χαρτοσακούλα | Τσάντα πολυπροπυλενίου | Τυπικά 1 ημέρας σε χαρτοσακούλα ; παρατείνεται μέχρι 5 ημέρες σε πλαστική σακούλα |
Τυρί
 | Τυλιγμένο σε χαρτί | Τσάντα με πολλαπλά στρώματα φιλμ φραγής | 3 ημέρες σε χαρτοσακούλα ; παρατείνεται μέχρι και 280 ημέρες σε φιλμ φραγής |
Αγγούρι
 | Διατίθεται χύμα | Πολυαιθυλενική συρρικνούμενη μεμβράνη συσκευασίας | 3 ημέρες εκτός χωρίς συσκευασία ; παρατείνεται στις 14 ημέρες σε συρρικνωμένη μεμβράνη |
Στοιχεία από www.flexpack.org
Πηγή εικόνων : Bananas: date-limite-app/ Open Food FactsCC BY-SA 3.0. Steak: Mj/Wikimedia, CC BY-SA 3.0. Bread: FranHogan/Wikimedia, CC BY-SA 4.0. Cheese: garyzing1221/Pixabay. Cucumber: Markus Winkler/UnsplashΟ ρόλος της συσκευασίας στην αύξηση του χρόνου παραμονής στο ράφι και κατ’ επέκταση στη μείωση των υπολειμμάτων τροφίμων είναι σημαντικός καθώς ένα μεγάλο μέρος του αποτυπώματος του άνθρακα εξαιτίας της διατροφής μας οφείλεται στα ίδια τα τρόφιμα, με τη συσκευασία να συμβάλλει σε μικρό μόνο ποσοστό σε αυτό. Τα υπολείμματα τροφίμων αποτελούν ένα τεράστιο περιβαλλοντικό πρόβλημα.[1]
Η παραγωγή περιλαμβάνει την αναπαραγωγή και την σίτιση των ζώων. Η επεξεργασία περιλαμβάνει την μεταφορά και κατεργασία του γάλακτος σε τυρί, και την μεταφορά των κοτόπουλων στο σφαγείο και τη μονάδα επεξεργασίας. Η χρήση περιλαμβάνει την μεταφορά στα σημεία πώλησης και στη μονάδα ψύξης όπου το προϊόν χρησιμοποιείται.
Τα στοιχεία προέρχονται από το Ηνωμένο Βασίλειο.[2]
Η εικόνα είναι ευγενική προσφορά του συντάκτη
Εξετάζοντας το σχετικό αποτύπωμα άνθρακα του τυριού και της συσκευασίας του, διαπιστώνουμε ότι το αποτύπωμα λόγο της συσκευασίας αντιστοιχεί σε λιγότερο από 1% αυτού του τυριού, συνεπώς η συσκευασία μπορεί να συμβάλλει κατά πολύ στην εξοικονόμηση άνθρακα
Παρ΄όλα τα οφέλη της συσκευασίας τροφίμων, υπάρχουν και μειονεκτήματα. Καταναλώνει ενέργεια (συχνά από την καύση ορυκτών καυσίμων, με συνέπεια την εκπομπή CO2) και πόρους (π.χ. νερό) κατά την παραγωγή της, και η απόρριψη της μετά τη χρήση της μπορεί να αποτελεί πρόβλημα, ιδιαιτέρως αν είναι πλαστική. Συνεπώς, ποιο είναι το καλύτερο υλικό ;
Πλαστικά – τα υπέρ και τα κατά
Συχνά, η συσκευασία πρέπει να πληροί μία σειρά πολύπλοκων λειτουργιών. Πάρτε για παράδειγμα τις μεμβράνες για το τυρί.
Τα πλαστικά έχουν πολλές ευεργετικές ιδιότητες για τη συσκευασία τροφίμων. Μπορούν να παραχθούν κατά τέτοιον τρόπο ώστε να εξυπηρετούν διαφορετικούς σκοπούς και αυτές οι μεμβράνες μπορούν να αξιοποιηθούν προκειμένου να μειωθεί το αποτύπωμα άνθρακα της συσκευασίας. Τα πλαστικά, επίσης, είναι πολύ καλά στον έλεγχο της ροής του αέρα και της υγρασίας. Αλλά ποια είναι τα μειονεκτήματά τους ;
Το κύριο μειονέκτημά του τυποποιημένου πλαστικού είναι το τι συμβαίνει μετά τη χρήση του. Δεν βιοδιασπάται και έτσι παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα στο περιβάλλον. Οι χώροι για υγειονομική ταφή είναι περιορισμένοι και τα πλαστικά συχνά καταλήγουν στο περιβάλλον, όπου μπορούν να βλάψουν την πανίδα, ιδιαίτερα αυτή των ωκεανών.
Και η ανακύκλωση ;
Τα πλαστικά μπορούν να τηχθούν και να μετατραπούν σε άλλα πλαστικά αντικείμενα. Η πρακτική αυτή περιορίζει τους χώρους υγειονομικής ταφής και τα απορρίμματα και μειώνει την απαίτηση για νέες ποσότητες πολυμερούς για την παραγωγή του οποίου απαιτούνται ενεργοβόρες διαδικασίες (διύλιση πετρελαίου, πυρόλυση, πολυμερισμός). Με τον τρόπο αυτό μπορεί να εξοικονομηθεί περίπου ένας τόνος εκπομπών CO2 ανά τόνο πολυμερούς.
Ωστόσο, στην πράξη, υπάρχουν πολλές προκλήσεις.
Κατ’ αρχάς για καλής ποιότητας ανακυκλωμένο πλαστικό, απαιτείται ένα αρκετά καθαρό πλαστικό. Αυτό δεν σημαίνει μόνο ότι το αντικείμενο πρέπει να είναι απαλλαγμένο από υπολείμματα τροφών αλλά ιδανικά να αποτελείται από έναν τύπο πλαστικού, χωρίς πολλά πρόσθετα, συμπεριλαμβανομένων των χρωστικών.
Όπως προκύπτει από το παράδειγμα της μεμβράνης για το τυρί, πολλά πλαστικά υλικά συσκευασίας περιέχουν πολλαπλά στρώματα διαφόρων πλαστικών ή πλαστικών αναμεμιγμένων με άλλα υλικά (π.χ. Tetra Pak), καθιστώντας δύσκολη την ανακύκλωσή τους. Η ανακύκλωση ενός ενιαίου πολυμερούς είναι πιο εύκολη από αυτή μίας πολυστρωματικής μεμβράνης, αλλά ενδέχεται να χρειάζεται να έχει μεγαλύτερο πάχος ώστε να επιδεικνύει τις ίδιες ιδιότητες φραγμού. Το καλύτερο υποκατάστατο είναι το τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο (ΡΕΤ), αλλά θα πρέπει να είναι 20 φορές παχύτερο, το οποίο 20πλασιάζει το αποτύπωμα άνθρακα.
Μία άλλη πρόκληση συνίσταται στην ανακύκλωση σε υλικά κατώτερης ποιότητας, δηλαδή το ανακυκλωμένο πλαστικό μπορεί να αξιοποιηθεί σε κατώτερης ποιότητας εφαρμογές (π.χ. μπουφάν φλις από φιάλες ΡΕΤ), και έτσι δεν εξοικονομούνται πηγές κατά τον ίδιο τρόπο.
Εναλλακτικά υλικά
Ενώ άλλα υλικά μπορεί να είναι λιγότερο επιβλαβή για την άγρια πανίδα, είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη μας το περιβαλλοντικό κόστος της παραγωγής τους.
Ας συγκρίνουμε διαφορετικά υλικά για ένα δοχείο ποτών των 500 mL.[3] Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη πρωτογενείς παράγοντες, όπως τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο της παραγωγής (άνθρακας, νερό), και δευτερογενείς παράγοντες, όπως η μεταφορά. Τα γυάλινα δοχεία είναι βαριά και ογκώδη και συνεπώς η ενέργεια για τη μεταφορά τους είναι πολύ μεγαλύτερη.
Εκπομπές άνθρακα (g CO2e/unit) κατά την παραγωγή ενός δοχείου 500 ml.[3]
Η εικόνα είναι ευγενική προσφορά του συντάκτη
Δοχεία από πλαστικό έχουν μικρότερο αποτύπωμα άνθρακα, παρ’ όλο που το ανακυκλωμένο αλουμίνιο μπορεί να είναι εξίσου καλό. Το γυαλί, ακόμα και το ανακυκλωμένο γυαλί, έχει μεγαλύτερο αποτύπωμα άνθρακα απ’ ότι το πλαστικό. Μία καλή εναλλακτική με μειωμένο το αποτύπωμα άνθρακα είναι η επιστροφή των γυάλινων φιαλών και βάζων προκειμένου να καθαριστούν και να επαναχρησιμοποιηθούν, από το να θρυμματιστούν, να λιώσουν και να δώσουν νέα αντικείμενα από γυαλί.
Ποσότητα νερού που απαιτείται (ml/μονάδα) για την παραγωγή δοχείου 500 ml.Το γυαλί έχει ένα πολύ μεγάλο ίχνος χρήσης νερού – υπερτετραπλάσια ποσότητα από οποιοδήποτε από τα υπόλοιπα υλικά[3]
Η εικόνα είναι ευγενική προσφορά του συντάκτη
Κατά συνέπεια, παρ’ όλο που η δημόσια πίεση είναι για «έναν κόσμο χωρίς πλαστικά», το ερώτημα είναι αν όντως κάτι τέτοιο θα είναι καλό για το περιβάλλον δεν είναι απλό. Αυτό καθίσταται ιδιαίτερα σαφές αν συγκρίνει κάποιος τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο διαφόρων τύπων τσαντών για ψώνια.
Βιοαποικοδομήσιμα υλικά
Το χαρτόνι και το χαρτί αποικοδομούνται φυσικά, και έτσι αποφεύγεται το πρόβλημα των απορριμμάτων. Παρ’ όλα αυτά, μπορούν να έχουν μεγαλύτερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο από το πλαστικό με άλλους τρόπους. Το αποτύπωμα άνθρακα είναι υψηλό καθώς η παραγωγική διαδικασία του χαρτιού και του χαρτονιού είναι ιδιαιτέρως ενεργοβόρος (ο τεμαχισμός και η επεξεργασία των δέντρων απαιτεί 60% περισσότερη ενέργεια απ’ ότι η παραγωγή πλαστικών). Επιπλέον η παραγωγή χαρτιού δημιουργεί πολλά περισσότερα τοξικά απόβλητα απ’ ότι τα πλαστικά (οι ρυπαντές του νερού είναι αυξημένοι 50 φορές · οι ατμοσφαιρικοί ρύποι είναι 70% υψηλότεροι).
Μία σύγκριση της κατάταξης του πλαστικού σε σχέση με το χαρτί σε διάφορες περιβαλλοντικές σχετικές παραμέτρους.[3]
Η εικόνα είναι ευγενική προσφορά του συντάκτη
Το χαρτί και το χαρτόνι που είναι καθαρά μπορούν να ανακυκλωθούν μετά τη χρήση τους, παρ’ όλο που κάτι τέτοιο απαιτεί περίπου δεκαπλάσια ενέργεια απ’ ότι η ανακύκλωση του πλαστικού. Εντούτοις, μετά την χρήση τους στη συσκευασία τροφίμων συχνά λερώνονται και θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως υπολείμματα τροφίμων (ιδανικά κομποστοποίηση ή αναερόβια χώνευση).
Άλλα βιοδιασπώμενα βιο-υλικά αναπτύσσονται ως υποκατάστατα του πλαστικού που έχει ως βάση του το πετρέλαιο και υπάρχουν κάποιες ελπιδοφόρες δραστηριότητες, ιδιαιτέρως σε μικρής κλίμακας πρωτοβουλίες όπου αξιοποιούνται απόβλητα όπως το ζαχαροκάλαμο και τους μίσχους των καλαμποκιών.
Συμπεράσματα
Η συσκευασία των τροφίμων μπορεί να είναι σημαντική καθώς συμβάλλει στη μείωση των αποβλήτων των τροφίμων, που έχουν έναν μεγάλο περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Το πλαστικό έχει ορισμένα σημαντικά μειονεκτήματα, αλλά η αντικατάστασή του με άλλα υλικά μπορεί να μην είναι η καλύτερη λύση για το περιβάλλον.
Η συσκευασία δεν είναι καθόλου κακή αλλά είναι απαραίτητο να μειωθεί ο περιβαλλοντικός του αντίκτυπος με :
- τον περιορισμό της χρήσης συσκευασίας και την κατάργηση της μη απαραίτητης συσκευασίας (π.χ. φιάλες νερού μίας χρήσης)
- την χρήση υλικών που μπορούν να ανακυκλωθούν και την αύξησης της ανακύκλωσης
- τον περιορισμό της συσκευασίας μίας χρήσης υπέρ μίας συσκευασίας πολλαπλών χρήσεων (όχι μόνο για το πλαστικό)
- την αναζήτηση εναλλακτικών υλικών και μεθόδων συσκευασίας περισσότερο φιλικών προς το περιβάλλον, φροντίζοντας να αξιολογούν και να περιλαμβάνουν τον αντίκτυπο τους καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους.
Να θυμάστε ότι ένας δραστικός τρόπος περιορισμού των αποβλήτων, τροφίμων και υλικών συσκευασίας, είναι το να αγοράζει κάποιος τόσα όσα χρειάζεται !
Ενέργειες για την προστασία του περιβάλλοντος θα πρέπει να στηρίζονται σε στοιχεία, και όχι στην αίσθηση ότι ορισμένες διαδικασίες, όπως η αξιοποίηση λιγότερο σύγχρονων υλικών, αυτομάτως είναι και καλύτερες. Η πραγματικότητα είναι περίπλοκη και τα αποτελέσματα μπορούν να μας καταπλήξουν.
References
[1] Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (2015) Food waste footprint & climate change.
[2] Barlow CY, Morgan DC (2013) Polymer film packaging for food: An environmental assessment. Resources, Conservation and Recycling, 78: 74-80. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2013.07.003
[3] University of Cambridge Institute for Sustainability Leadership (CISL) (2020). Towards sustainable packaging materials: Examining the relative impact of materials in the natural source water and soft drinks value chain.
Resources
Author(s)
Η Δρ Claire Barlow είναι ερευνήτρια στο Τμήμα Μηχανικών του Πανεπιστημίου του Καίμπριτζ και εργάζεται πάνω στις περιβαλλοντικές πτυχές της παραγωγής, χρήσης και διάθεσης των μηχανολογικών υλικών. Έχει ερευνήσει πολλές πτυχές του αντίκτυπου που έχει ο κύκλος ζωής των πλαστικών συσκευασιών, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών επιπτώσεων των διαφορετικών υλικών συσκευασίας και των καλύτερων τρόπων ανακύκλωσης των πλαστικών.
Review
Σημείωμα του εκδότη :
Το θέμα της αειφορίας σε σχέση με καταναλωτικά αγαθά και ιδιαιτέρως τα τρόφιμα είναι τεράστιο και πολύπλοκο, και ταυτόχρονα εξαιρετικά σημαντικό. Δυστυχώς, μπορέσαμε να αγγίξουμε μονάχα μία πτυχή του θέματος στο άρθρο : αυτό των υλικών συσκευασίας. Ακόμα και τότε, δεν υπήρχε ο χώρος για να αναφερθούμε σε μερικές από τις τελευταίες τεχνολογίες, όπως είναι οι βρώσιμες βιοδιασπόμενες επικαλύψεις. Ευτυχώς, θα υπάρξει σχετικό άρθρο στο μέλλον. Ένα άλλο είναι η σημασία της κατάλληλης διάθεσης όλων των αποβλήτων, όχι μόνο των πλαστικών. Στις χωματερές δεν υφίστανται οι κατάλληλες συνθήκες για βιοδιάσπαση, με αποτέλεσμα οι βιοδιασπώμενες συσκευασίες και να απορριφθούν με τα υπόλοιπα απόβλητα, θα παραμείνουν στην χωματερή για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Το άρθρο αυτό μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για μία ευρύτερη συζήτηση πάνω στο θέμα αυτό. Συγκεκριμένα, η επίπτωση στο περιβάλλον από την απόρριψη των τροφίμων συχνά αγνοείται και απαιτεί μεγαλύτερη προσοχή. Το πως συσκευάζονται τα ευπαθή τρόφιμα αποτελεί, βεβαίως, έναν μικρό παράγοντα. Στο τέλος του άρθρου διατίθενται κάποιες πηγές που θα βοηθήσουν την εισαγωγή στο θέμα, και τα ακόλουθα σημεία θα μπορούσαν να συζητηθούν :
- Φέρε στο μυαλό σου το τμήμα φρούτων και λαχανικών ενός σούπερ μάρκετ. Βλέπεις τα προϊόντα να εξαντλούνται ή να εμφανίζονται παλαιότερα προϊόντα ή οι προθήκες είναι γεμάτες με τέλεια νέα προϊόντα ; Γιατί το κάνουν αυτό τα σούπερ μάρκετ ; (Στοιχείο : αναζήτησε την «Ψευδαίσθηση της αφθονίας»). Τι μπορεί να γίνει για να το λύσουμε ;
- Τι ποσοστό των τροφίμων που πετιόνται κατά προσέγγιση οφείλεται σε τρόφιμα που οι καταναλωτές πετούν ; Ποιες συμπεριφορές συμβάλλουν σε αυτό και τι μπορούμε να κάνουμε ο καθένας ξεχωριστά ώστε να περιορίσουμε τη συμβολή τους στα απόβλητα των τροφίμων ;
- Ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στα απόβλητα τροφίμων ; Αναλογιστείτε όλα τα στάδια της διαδικασίας : παραγωγή, διάθεση, λιανική πώληση, και κατανάλωση.
- Ποια βήματα θα πρέπει να γίνουν για να περιοριστούν τα απόβλητα σε καθένα από αυτά τα διαφορετικά στάδια ;
- Στηρίζονται κάποια από αυτά τα βήματα στην αλλαγή συμπεριφοράς του ατόμου ; Πως μπορεί κανείς να την ενθαρρύνει ;
- Ποιος ο ρόλος της νομοθεσίας ; Τι ισχύει για την πίεση του καταναλωτή ;
Όπως αναδεικνύεται μέσα από αυτό το άρθρο, τα στοιχεία δεν ταυτίζονται πάντοτε με τα συναισθήματα των ανθρώπων και η καλύτερη επιλογή δεν είναι πάντοτε εύκολο να προσδιοριστεί. Οι άνθρωποι καταλήγουν να εστιάζουν πολύ σε έναν μόνο ορατό παράγοντα (π.χ. πλαστικά σκουπίδια) με αποτέλεσμα να παραβλέπουν άλλους εξίσου σημαντικούς παράγοντες (αποτύπωμα άνθρακα και νερού). Χρειάζεται να αποφύγουμε την παραπλάνηση από ευσεβείς πόθους και βολικές υπεραπλουστευμένες εξηγήσεις και να διασφαλιστεί ότι αναλαμβάνουμε ουσιαστική δράση βασισμένη σε στοιχεία προκειμένου να βοηθήσουμε το περιβάλλον.
Dr Tamaryin Godinho, Εκτελεστική συντάκτρια, Science in School
License
Text released under the Creative Commons CC-BY license. Images: please see individual descriptions
