Energia słoneczna: ogniwa krzemowe Understand article

Tłumaczenie Marta Tondera. Gdy zapasy ropy naftowej kończą się, krzemowe ogniwa słoneczne oferują alternatywne źródło energii. Jak działają i jak możemy wykorzystać w pełni ich potencjał?

Pośrednio słońce jest źródłem większej części energii na Ziemi: nie tylko tej w paliwach kopalnych i biomasie, ale także w energii wiatru, morskich fal, jak i w innych nośnikach. Stopniowo zwiększa się zainteresowanie wykorzystywaniem energii słonecznej bardziej bezpośrednio, przy użyciu ogniw fotowoltaicznych.

Słońce, stosunkowo stara gwiazda o średnim rozmiarze składająca się z plazmy, emituje energię jako promieniowanie elektromagnetyczne o szerokim spektrum. W odległości 150 milionów kilometrów nasza planeta otrzymuje około 1366 W/m²(1 W= 1 J·s) irradiancji od słońca, chociaż aż tyle nas nie dosięga, ponieważ atmosfera Ziemi odbija i pochłania około 30% tej energii. Nie mniej na każdy metr kwadratowy powierzchni Ziemi dociera około 1000 dżuli energii na sekundę.

Dla porównania, całkowite zużycie energii na świecie w 2010 roku wynosiło ok. 5 x 10²⁰ J. Jeśli założyć, że nasza planeta jest idealną kulą o promieniu 6370 km, Ziemia otrzymuje 1.8 x 10¹⁷ J/s, czego około 1.3 x 10¹⁷ J/s dociera do jej powierzchni. Tak więc w jedną godzinę słońce dostarcza Ziemi energii, która by wystarczyła nam na cały rok.

Jednakże nie jest to takie proste. W związku z czynnikami meteorologicznymi, deklinacją słońca i ruchem obrotowym Ziemi, tak naprawdę irradiancja wynosi mniej więcej 230 W/m2. Jeśli powtórzymy te same obliczenia używając tej liczby, czas potrzebny do zaopatrzenia Ziemi w energię słoneczną na cały rok wynosi pięć i pół godziny – co także jest bardzo imponującym wynikiem.

Promieniowanie słoneczne jest więc obiecującym źródłem energii, ale jak możemy je zbierać i stosować?

Co się dzieje w ogniwie fotowoltaicznym?

Podwaliny pod współczesne wykorzystanie energii słonecznej zostały położone w 1839 roku, gdy francuski fizyk Edmond Becquerel zaobserwował wzrost przewodnictwa elektrycznego w niektórych materiałach, gdy były wystawione na działanie światła: zjawisko jest obecnie znane jako zjawisko fotowoltaiczne. Tego fenomenu nie wyjaśniono aż do czasu rozwinięcia mechaniki kwantowej. Promieniowanie elektromagnetyczne można opisać jako strumień obiektów kwantowych zwanych fotonami. Gdy fotony są wchłaniane przez pewne substancje, elektrony z tych substancji mogą zostać pobudzone do wyższych stanów energetycznych (pasmo przewodnictwa), potencjalnie poprawiając przewodnictwo danej substancji.

Półprzewodniki, takie jak krzemień, są fotowoltaiczne, ponieważ energia fotonu odpowiada energii wymaganej do poruszenia jednego elektronu do pasma przewodnictwa. Jednakże, półprzewodniki same w sobie mają niewiele wolnych elektronów i zatem niskie przewodnictwo. Aby zwiększyć ich przewodnictwo elektryczne, niewielkie ilości innych substancji (domieszki) mogą być dodane w procesie domieszkowania.

Domieszkowany krzem jest najczęściej używanym materiałem w elektronice. Czysty krzem ma cztery elektrony walencyjne, które dzieli z czterema sąsiadującymi atomami. Dodawanie domieszek z większą lub mniejszą ilością elektronów walencyjnych (takich jak fosfor czy bor) zmienia przewodnictwo tej substancji. Fosfor ma pięć elektronów walencyjnych i gdy atom fosforu jest otoczony przez atomy krzemu, piąty elektron jest do niego tylko luźno przywiązany. To znaczy, że może łatwo osiągnąć pasmo przewodnictwa, przykładając się do wzrostu przewodnictwa substancji. Krzem domieszkowany fosforem nazywa się typu n (typ negatywny), ponieważ domieszkowanie zwiększa liczbę negatywnych wolnych ładunków (elektronów). Z drugiej strony, bor ma tylko trzy elektrony walencyjne, a brak czwartego elektronu powoduje powstanie „dziury” w sieci krystalicznej. Wraz z ruchem wolnych elektronów przez sieć z jednej dziury do następnej, pozytywnie naładowane dziury wydają się poruszać. Krzem domieszkowany borem jest znany jako krzem typu p (typ pozytywnego).

To zjawisko można wykorzystać w ogniwach słonecznych do zbierania energii słonecznej i przekształcania jej w energię elektryczną. Najprostsze ogniwo słoneczne można zbudować przez połączenie dwóch półprzewodników; jednego o typie p i jednego o typie n, nazywane złączem p-n. W takim złączu, elektrony z krzemu typu n „widzą” dziury w krzemie typu p i przemieszczają się, żeby je wypełnić i utworzyć parę elektron-dziura. Jednak, gdy foton uderza jedną z takich par, zostaje ona rozerwana i przepływ tych nowo-uwolnionych nośników ładunków (pozytywnych i negatywnych) przez materiał wytwarza prąd elektryczny.

Jednakże nie wszystkie z uwolnionych nośników ładunku przyczynią się do powstania prądu. Zamiast tego, duża część elektronów i dziur ponownie połączy się w pary, wydalając przy tym ciepło. To zmniejsza wydajność konwersji energii substancji fotowoltaicznej, czyli procent otrzymanej energii słonecznej, która jest przekonwertowana w energię elektryczną. To jest jeden z najważniejszych wyznaczników jakości ogniwa słonecznego. Obecnie dostępne na rynku krzemowe ogniwa mają wydajność około 20%, lecz usilnie pracuje się nad poprawą tego parametru.

Fotowoltaika w praktyce

Wiemy co się dzieje w środku ogniwa słonecznego, ale jak wygląda używanie ogniw słonecznych do zbierania energii słonecznej w praktyce? Standardowy moduł słoneczny ma około 1.3 m² i składa się z sieci około 50 pojedynczych ogniw. W zależności od technologii, jeden moduł dostarcza ok. 200 W, więc zbiór pięciu modułów może dostarczyć energii wystarczającej przeciętnemu gospodarstwu domowemu – ok. 1 kW. W teorii całkowite zapotrzebowanie Europy można by zaspokoić pokrywając jedynie 1% kontynentu ogniwami słonecznymi. Jednak realnie patrząc energia słoneczna tylko częściowo rozwiąże nasze problemy energetyczne.

W Europie w 2010 roku ok. 7% energii otrzymano przy użyciu technologii fotowoltaicznej, ale optymistyczne prognozy mówią, że nawet 30 do 50% naszego zapotrzebowania na energię mogłoby być pokryte tym sposobem. Podanie dokładniejszych liczb nie jest możliwe, ponieważ potrzebne rozwiązania technologiczne są cały czas rozwijane.

Jednym z ograniczeń stosowania energii słonecznej jest zależność ilości wyprodukowanego prądu od czynników środowiskowych takich jak zachmurzenie, kąt pod którym promienie słoneczne padają na panel, śnieg, deszcz, liście czy inne zanieczyszczenia i oczywiście pora nocna. Jednym ze sposobów na obejście tych problemów jest zbieranie energii słonecznej przy użyciu inteligentnej sieci, nowego rodzaju sieci elektrycznej która koordynuje produkcję prądu z kilku źródeł – takich jak ogniwa słoneczne, generatory cieplne i elektrownie atomowe – aby wyjść naprzeciw zapotrzebowaniu. W przypadku takiego rozprowadzania prądu ogniwa słoneczne pełnią coraz większą rolę.

Również na mniejszą skalę ogniwa słoneczne są coraz bardziej popularne, a wyprodukowanego prądu można używać na miejscu – w domach, w telefonach przy autostradach, budynkach przemysłowych, łodziach, samochodach, a nawet w Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (International Space Station^w1).

Więc mimo że bardzo daleko nam do zebrania energii na potrzebnej na cały rok w pięć godzin, technologia fotowoltaiczna jest coraz bardziej opłacalnym źródłem energii. Następnym razem gdy włączysz czajnik czy telewizor pomyśl o świetle słonecznym które je częściowo zasila.

Organiczna fotowoltaika

Panele fotowoltaiczne są oparte na krystalicznych półprzewodnikach – jak opisano powyżej – które są względnie drogie do wyprodukowania i przetworzenia. Alternatywną opcją są organiczne materiały fotowoltaiczne, które pozwalają na produkcję wielkich paneli słonecznych na giętkich podłożach w tańszych procesach, takich jak druk atramentowy. Potrzeba jednak jeszcze wielu badań aby poprawić ich wydajność.

Większość organicznych urządzeń fotowoltaicznych opiera się na cienkiej folii składającej się z części akceptującej elektrony (np. pochodne fulerenów) i części oddającej elektrony (zazwyczaj połączony polimer) pomiędzy dwoma elektrodami. Ważnym wymaganiem jest wymieszanie tych dwóch części aby otrzymać ciągłą sieć ścieżek dających i akceptujących elektrony dla nośników (elektronów lub dziur), żeby mogły osiągnąć właściwą elektrodę (patrz zdjęcie). Analiza promieniami Roentgena w Europejskim Ośrodku Synchrotronu Atomowego (ESRF) daje możliwość dokładnego zbadania tych substancji i poprawy ich właściwości.

Aby dowiedzieć się więcej wejdź na stronę ESRF^w2.

ESRF jest członkiem EIROforum^w3, wydawcy Science in School.

Download

Download this article as a PDF