Zeegras, de wonderplant! Understand article
Wist je dat er bloeiende planten in de zee leven? Zeegrassen hebben unieke eigenschappen die belangrijk zijn voor de gezondheid van onze planeet.
Afbeelding met dank aan Fiona Crouch
We leven op een blauwe planeet, meer dan 70% van het aardoppervlak is bedekt met water. De oceaan voorziet de mensheid van zuurstof, voedsel en medicijnen. Het regelt het klimaat, is een belangrijk transportmiddel, en er leven talloze soorten planten- en dier. Het is ook een plek waar we veel plezier kunnen hebben, zowel boven als onder de golven. Helaas worden onze oceanen en hun leefgebieden bedreigd. Koraalriffen krijgen vaak veel aandacht als een leefgebied dat bescherming/herstel nodig heeft, maar ze komen alleen voor in tropische en subtropische wateren rond de evenaar. Zeegrasweiden (figuur 1) daarentegen komen over de hele wereld voor, van de tropen tot het noordpoolgebied, langs de kusten van 159 landen,[1] maar tot voor kort trok zeegras weinig aandacht.
Wat is zeegras?
Zeegras is geen zeewier, het is een plant; in werkelijkheid is het de enige bloeiende plant die voorkomt in ondiepe delen van de zee, zoals riviermondingen, beschutte baaien en lagunes. Als je over een bloeiende zeegrasweide drijft en het zonlicht dor het water ziet schijnen, lijkt het heel erg op een grasweide op het land (figuur 2). Zonlicht is belangrijk omdat zeegrassen, net als planten op het land, zonlicht gebruiken voor fotosynthese. Hierbij nemen ze koolstofdioxide op om zuurstof en energie in de vorm van suiker te creëren. In tegenstelling tot meer diverse graslanden op het land, bestaat een zeegrasweide uit maar één of twee soorten zeegras, maar het is de thuisbasis van talloze soorten, van kleine ongewervelde dieren zoals slakken en krabben, tot grotere dieren zoals schildpadden en doejongs.
Afbeeldingen: Weide: met dank aan Fiona Crouch. Kenmerken: met dank aan Project Zeegras.
Zeegras heeft wortelstokken die horizontaal in de bodem groeien, waaruit nieuwe planten kunnen groeien (aseksuele/vegetatieve voortplanting; zie figuur 2), en ze produceren ook bloemen voor seksuele voortplanting (figuur 3).[2,3] Verschillende soorten zeegras hebben verschillende bloemsystemen: sommige, zoals zeegras (Zostera marina) hebben aparte mannelijke en vrouwelijke bloemen,[4] en andere, zoals Neptunusgras (Posidonia oceanica), hebben hermafrodiete bloemen met zowel mannelijke (meeldraad) als vrouwelijke (stamper) structuren.[5] Net als planten op het land produceren de meeldraden stuifmeel, dat door de waterstromen of zeedieren[2] naar andere bloemen kan worden vervoerd voor bevruchting, en de resulterende zaden groeien uit tot nieuwe planten. De zaden zijn echter kwetsbaar voor roofzucht en is overgeleverd aan het oceaanmilieu, dus vegetatieve voortplanting via wortelstokken blijft een belangrijke strategie.[6]
Afbeeldingen: A: met dank aan Fiona Crouch. B: Susannah Anderson/Flickr, CC BY-NC-ND 2.0. C: Alfiero Brisotto/Flickr, CC BY-NC-SA 2.0.
Een gevestigde, gezonde, dichte zeegrasweide biedt talloze voordelen voor maritieme ecosystemen en de mensheid, maar zeegras wereldwijd wordt bedreigd.
Waarom de wereldwijde afname van zeegrasweiden?
Zeegrassen zijn sinds de jaren dertig in verval, toen een verwoestende ziekte 90% van de weilanden in de Noord-Atlantische Oceaan heeft vernietigd.[7] Daarnaast hebben de afgelopen jaren verschillende door mensen veroorzaakte factoren de omvang van zeegrasvelden wereldwijd verkleind. Kustontwikkeling, vervuiling, baggeren, klimaatverandering en overbevissing hebben allemaal de groei van zeegras beschadigd of beperkt (figuur 4).[1,8]
©Seagrass Restoration Handbook; gebruikt met toestemming
Voordelen van zeegras voor de mensheid
Zeegras biedt enorme voordelen voor de mensheid.[9] Allereerst biedt zeegras een belangrijke leefomgeving voor veel zeedieren. Sommige van deze dieren die afhankelijk zijn van zeegras voor voedsel en/of onderdak zijn bedreigd, ernstig bedreigd of kritiek bedreigd volgens de Internationale Unie voor het behoud van de natuur (IUCN). Zeepaardjes, zoals het kortsnuitzeepaardje (figuur 5), zwemmen rond een zeegrasweiden en gebruiken hun staart om zich vast te houden. Voor grotere dieren, zoals doejongs, vormt zeegras tot 90% van hun dieet. Doejongs grazen op zeegras, net zoals koeien op het land grazen. Daarom worden doejongs ook wel ‘zeekoeien’ genoemd.
Afbeelding met dank aan Fiona Crouch
Zeegrasweiden zijn ook belangrijk voor commercieel belangrijke vissen en schaaldieren. Dit is verrassend, omdat visspullen zoals sleepnetten en baggermachines het zeegras kunnen vernietigen.[1,10,11] Gelukkig wordt nu erkend hoe waardevol zeegras is als kraamkamer voor vissoorten zoals kabeljauw en koolvis.[1,12] Zeegrasweiden bieden onderdak aan jonge vissen (figuur 6), wat helpt om gezonde populaties van commercieel belangrijke dieren te behouden en een evenwichtig ecosysteem te ondersteunen. Dit ecosysteem zorgt op zijn beurt voor het levensonderhoud voor kustgemeenschappen.
Afbeelding met dank aan Fiona Crouch
Zeegrasweiden hebben ook andere voordelen. Ze helpen bijvoorbeeld om kusterosie tegen te gaan. Een gezonde zeegrasweide kan de kracht van golven en stromingen verminderen,[13] waardoor de kustlijn beter beschermd wordt. Zeegras vangt ook sediment en organisch materiaal op,[13] wat helpt om de kustlijn stabiel te houden. Weiden verbeteren ook de waterkwaliteit door voedingsstoffen en verontreinigende stoffen[13] uit de waterkolom te filteren, wat op zijn beurt de impact van schadelijke algenbloei vermindert.
Nu we steeds meer merken van klimaatverandering, krijgen zeegrassen veel aandacht omdat ze helpen koolstof op te nemen en op te slaan. Zeegrasweiden zijn, net als zoutmoerassen, mangroven en kelpbossen, mariene ecosystemen die koolstof opnemen. Deze koolstof wordt ook wel ‘Blauwe Koolstof’ genoemd, waardoor zeegras een belangrijke rol speelt in de strijd tegen klimaatverandering.[14,15] Zeegrasvelden zijn heel goed in het opnemen en opslaan van koolstofdioxide uit de lucht. Tijdens fotosynthese nemen zeegrassen kooldioxide op en zetten dit om in stoffen die ze in hun weefsels opslaan. Hierdoor wordt koolstofdioxide uit het water verwijderd, waardoor zeegrassen verzuring van de oceaan tegengaan. Bovendien, wanneer de plant afsterft en zijn bladeren verliest, zinkt dit organische materiaal naar de bodem en wordt het daar opgeslagen, waardoor de koolstof uit de atmosfeer wordt verwijderd. Zeegrassen kunnen dit tot 35 keer sneller doen dan een regenwoud,[16,17] dus het is dringend nodig om in actie te komen om zeegrasweiden te beschermen.
©Seagrass Restoration Handbook; gebruikt met toestemming
Conserveren en herstellen
Vandaag de dag erkennen we hoe belangrijk zeegras is voor de mensheid, vooral in de strijd tegen de klimaatverandering. Dit heeft geleid tot internationale steun en samenwerking om bestaande zeegrasweiden te behouden door de druk te verminderen en nieuwe weilanden te herstellen of aan te planten.[1,18,19]
Het verminderen van de druk vereist innovatie, samenwerking en beleid. Beter landbeheer en behandeling van afvalwater verbeteren de waterkwaliteit. De implementatie van duurzame visserij praktijken kan vernietiging aan zeegrasweide terugdringen. Onderwijs en betrokkenheid van kustgemeenschappen dragen bij aan het behoud van weilanden. Herstel kan een grotere uitdaging zijn, maar pionierswerk in Chesapeake Bay[6] aan de oostkust van de VS heeft aangetoond dat het mogelijk is grote gebieden van één soort zeegras (Z. Marina) te herstellen. In de Middellandse Zee lopen een aantal projecten om P. Oceanica te beschermen en te herstellen.[16]
Afbeelding: Dimitris Poursanidis/GRIDA, CC BY-NC-SA 2.0
Het Reducing and Mitigating Erosion and Disturbance Impacts affects the Seabed (ReMEDIES) programma, gefinancierd door EU LIFE, is het grootste zeegras herstelproject van Engeland en heeft als doel om in 2024 8 ha. zeegras te herstellen. Er worden verschillende methoden getest op twee geselecteerde locaties, waarbij zaad wordt gebruikt dat uit gezonde zeegrasweiden in de buurt is verzameld. Naast dit project hopen we, samen met andere projecten zoals Project Seagrass, dat zeegrasvelden in het Verenigd Koninkrijk en Europa zullen herstellen en bijdragen aan het bestrijden van klimaatverandering.
Zeegrasweiden zijn geweldige leefgebieden, zeegrassen zijn wonderplanten!
References
[1] Verenigde Naties Milieuprogramma (2020) Out of the blue: The value of seagrasses to the environment and to people. UNEP, Nairobi. ISBN: 978-92-807-3780-6
[2] Een informatief document over zeegras: https://ocean.si.edu/ocean-life/plants-algae/seagrass-and-seagrass-beds
[3] De levenscyclus van Z. marina: https://depts.washington.edu/fhl/mb/Zostera_Jess/Life%20History.html
[4] Feitenblad over Z. marina: https://plants.usda.gov/DocumentLibrary/factsheet/pdf/fs_zoma.pdf
[5] Remizowa MV et al. (2012) Flowers and inflorescences of the seagrass Posidonia (Posidoniaceae, Alismatales) American journal of botany 99: 1592–608. doi: 10.3732/ajb.1200227
[6] Vercaemer BM et al. (2021) Reproductive ecology of Zostera marina L. (eelgrass) across varying environmental conditions. Aquatic botany 175. doi: 10.1016/j.aquabot.2021.103444
[7] de los Santos CB et al. (2019) Recent trend reversal for declining European seagrass meadows. Nature Communications 10: 3356. doi:10.1038/s41467-019-11340-4
[8] Waycott M et al. (2009) Accelerating loss of seagrasses across the globe threatens coastal ecosystems. Biological sciences 106: 12377–12381. doi: 10.1073/pnas.0905620106
[9] VN-rapport over het belang van zeegrassen: https://www.unep.org/resources/report/out-blue-value-seagrasses-environment-and-people
[10] Orth RJ et al. (2006) A Global Crisis for Seagrass Ecosystems. BioScience 56: 987–996. doi: 10.1641/0006-3568(2006)56[987:AGCFSE]2.0.CO;2
[11] Een beoordeling van de impact van huidige en potentiële visactiviteiten: https://www.gov.wales/sites/default/files/publications/2022-05/beam-trawl-on-seagrass-special-areas-conservation_0.pdf
[12] Unsworth RKF, Nordlund LM, Cullen-Unsworth LC (2018) Seagrass meadows support global fisheries production. Conservation Letters 12. doi: 10.1111/conl.12566
[13] Nordlund LM et al. (2018) Seagrass ecosystem services – What’s next? Marine Pollution Bulletin 134: 145–151. doi: 10.1016/j.marpolbul.2017.09.014
[14] Barnes DKA (2020) What Is Blue Carbon and Why Is It Important? Frontiers for Young Minds 8: 154. doi: 10.3389/frym.2019.00154
[15] Mcleod E et al. (2011) A blueprint for blue carbon: toward an improved understanding of the role of vegetated coastal habitats in sequestering CO2. Frontiers in Ecology and the Environment 9: 552–560. doi: 10.1890/110004
[16] Lees over zeegrassen op de website van WWF: www.wwf.org.uk/what-we-do/planting-hope-how-seagrass-can-tackle-climate-change
[17] Aydin O et al. (2022) Conservation planning implications of modeling seagrass habitats with sparse absence data: a balanced random forest approach. Journal of Coastal Conservation 26. doi: 10.1007/s11852-022-00868-1
[18] Cullen-Unsworth LC, Unsworth RKF (2016) Strategies to enhance the resilience of the world’s seagrass meadows. Journal of Applied Ecology 53: 967–972. doi: 10.1111/1365-2664.12637
[19] Unsworth RKF et al. (2022) The planetary role of seagrass conservation. Science 377: 609–613. doi: 10.1126/science.abq6923
Resources
- Meer informatie over de jachthaven van Zostera marina.
- Ontdek interessante feiten over Posidonia.
- Ontdek een educatieve afbeelding om de waarde en het belang van zeegras-ecosystemen te benadrukken.
- Leer meer over zeegras en zeegrasbedden.
- Lees over het belang van zeegras en de bedreigingen waarmee het wordt geconfronteerd.
- Lees een VN-rapport over De Waarde van Zeegrassen voor het Milieu en de Mens.
- Zoek lesmateriaal uit het ReMEDIES-project.
- Ontdek educatieve bronnen van Project Seagrass.
- Ontdek educatief materiaal, waaronder video’s van Seagrass-Watch.
- Ontdek een gebruiksvriendelijk interactief, op kaarten gebaseerd educatief hulpmiddel over de oceaan: Van Isacker N (2023) The European Atlas of the Seas: an interactive tool for ocean literacy. Science in School 61.
- Leer meer over de oorsprong van landplanten: Streubel S (2023) When plants moved ashore and changed the planet. Science in School 64.
- Ontdek de geschillen tussen planten en pathogenen die miljoenen jaren beslaan: Harant A, Pai H, Cerfonteyn M (2023) Plant pathology: plants can get sick too! Science in School 62.
- Bekijk de fascinerende fysiologie van inktvissen in deze praktische activiteit: Marra MV et al. (2023) Squid dissection: a hands-on activity to learn about cephalopod anatomy. Science in School 62.
- Verken de Ocean Literacy principes 1–3 in deel 1 van dit artikel: Realdon G (2023) Practical ocean literacy for all: Earth science. Science in School 63.
- Leer over de oceaan en hoe deze ons leven beïnvloedt door boeiende klasactiviteiten: Realdon G (2023) Practical ocean literacy for all: ecology and exploration. Science in School 64.
- Leer hoe verzuring van de oceaan het zeeleven beïnvloedt: Ribeiro CI, Ahlgren O (2021) An ocean in the school lab: carbon dioxide at sea. Science in School 55.