Η πάταξη του λαθρεμπορίου της άγριας φύσης Understand article

Μεταφράστηκε από την Μαρία Δ. Γεωργίτσου (Maria Georgitsou). Η Βιολόγος Τζουλιάνα Μαχάδο Φερέιρα (Juliana Machado Ferreira) χρησιμοποιεί την επιστήμη για την καταπολέμηση του…

Το παράνομο εμπόριο της άγριας φύσης στη Βραζιλία είναι μια από τις κυριότερες απειλές για την πανίδα της χώρας εξηγεί η βιολόγος Τζουλιάνα Μαχάδο Φερέιρα. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο 38 εκατομμύρια ζώα, κυρίως πτηνά, απομακρύνονται από τα φυσικά ενδιαιτήματά τους στη Βραζιλία για να πωληθούν για διαφορετικούς σκοπούς^w1. Αυτή η παράνομη αγορά εκτιμάται ότι έχει αξία δύο δισεκατομμύρια Αμερικάνικα δολάρια το χρόνο.

«Στη Βραζιλία υπάρχουν τέσσερεις κύριες κατηγορίες παράνομου εμπορίου άγριας φύσης » εξηγεί η Τζουλιάνα. Η πρώτη αφορά προϊόντα και αναμνηστικά όπως για παράδειγμα: αντικείμενα φτιαγμένα από καβούκια χελωνών, όπως επίσης και δόντια, όνυχες, πούπουλα, γούνες και δέρματα ζώων. Η δεύτερη κατηγορία αφορά την χρήση του στην παραδοσιακή ιατρική. «Οι άνθρωποι νομίζουν ότι τα πιο ακραία πράγματα θα τους θεραπεύσουν ή θα τους κάνουν πιο ενεργούς σεξουαλικά,» λέει η ίδια. «Στη Βραζιλία για παράδειγμα, τα γεννητικά όργανα των δελφινιών των ποταμών είναι περιζήτητα γιατί οι άνθρωποι εκεί νομίζουν ότι με αυτά θα προσελκύουν τον έρωτα.»

Η τρίτη είναι αυτή της βιοπειρατείας: η αθέμιτη εκμετάλλευση της βιοποικιλότητας και της παραδοσιακής (αυτόχθονης) γνώσης της τοπικής κοινωνίας της Βραζιλίας. «Η τοπική κοινωνία μπορεί να γνωρίζει ποιο είδος φυτού ή ζώου θα τους θεραπεύσει από μια φλεγμονή ή άλλο πρόβλημα υγείας,» η ίδια εξηγεί. «Κάποιες φορές οι φαρμακευτικές και καλλυντικές εταιρείες εκμεταλλεύονται αυτή τη γνώση και μόλις μαθαίνουν τι χρησιμοποιούν οι παραδοσιακοί άνθρωποι, για παράδειγμα, όπως το δηλητήριο ενός βατράχου για την αντιμετώπιση μιας φλεγμονής, παίρνουν λαθραία τον βάτραχο ή το δηλητήριο στο εργαστήριο.» Εκεί γίνονται προσπάθειες για την ταυτοποίηση και τη σύνθεση του δραστικού μορίου – το μόριο, το οποίο, είναι υπεύθυνο για την αντιφλεγμονώδη δράση. «Στη συνέχεια το κατοχυρώνουν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας και πωλούν τα αποτελέσματα πίσω σε εμάς πάρα πολύ ακριβά ως φάρμακα.» Τέτοιες πρακτικές αντιβαίνουν τη Σύμβαση για την Βιοποικιλότητα που πραγματοποιήθηκε το 2010 στη συνεδρίαση στη Ναγκόγια της Ιαπωνίας, η οποία αναφέρει ότι τα οφέλη που προκύπτουν από τη χρήση των γενετικών πόρων πρέπει να μοιράζονται με δίκαιο και ισότιμο τρόπο^w2 (Rau, 2010).

Η τέταρτη και μεγαλύτερη κατηγορία του παράνομου εμπορίου αυτού είναι η προμήθευση της αγοράς κατοικίδιων ζώων με άγρια ζώα. «Στη Βραζιλία, η πιο περιζήτητη ομάδα είναι τα πτηνά διότι αποτελούν μέρος της κουλτούρας μας να έχουμε ωδικά πτηνά, Μακάο και άλλους παπαγάλους σε κλουβιά στο σπίτι,» λέει η ίδια. Άλλα ζώα που έχουν κλαπεί για αυτό το σκοπό περιλαμβάνουν ψάρια, ερπετά, αμφίβια, αράχνες και μικρά θηλαστικά. Μερικά είδη κατοικίδιων ζώων μπορούν να αγοραστούν νόμιμα από τα εμπορικά εκτροφεία, αλλά η παράνομη αγορά εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά μεγάλη.

«Ένας λόγος είναι ότι τα ζώα που εκτρέφονται σε αιχμαλωσία είναι πάντα πιο ακριβά από αυτά που συλλαμβάνονται από τη φύση,» εξηγεί η Τζουλιάνα. Τα ζώα συλλαμβάνονται από όλη τη Βραζιλία και πωλούνται κυρίως στις μεγάλες πόλεις όπως το Ρίο ντε Τζανέιρο και το Σάο Πάολο.

Ο άλλος λόγος με τον οποίο το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα μεγάλο στη Βραζιλία, είναι εξαιτίας της ασθενούς περιβαλλοντικής νομοθεσίας, λέει η ίδια. Για τις αρχές, μπορεί να είναι δύσκολο να αποδείξουν ότι τα ζώα είναι παράνομα και εάν οι λαθρέμποροι συλληφθούν πληρώνουν μόνο ελάχιστα πρόστιμα.

Ακόμα και όταν η αστυνομία κατάσχει παράνομα διακινούμενα ζώα, το ερώτημα παραμένει με το τι θα κάνουν με αυτά. Υπάρχουν κέντρα διαλογής και αποκατάστασης της κυβέρνησης. Η διάσταση του προβλήματος είναι ότι δαπανώνται πολλά χρήματα για την λειτουργία τους. Μόνο το 2002, τα κέντρα αυτά δέχτηκαν 45 000 ζώα (από τα οποία τα 37 000 ήταν πτηνά). Προς το παρόν, η «λύση» που πρότεινε η Ορνιθολογική Εταιρεία της Βραζιλίας είναι να υποστούν ευθανασία όλα τα ζώα από μη απειλούμενα είδη, όπου η Τζουλιάνα έντονα διαφωνεί. Η εναλλακτική λύση στη μαζική ευθανασία ή στη φύλαξή τους σε κέντρα για το υπόλοιπο της ζωής τους είναι η επιστροφή τους στη φύση.

Στο παρελθόν, αυτό έχει κριθεί πολύ επικίνδυνο τόσο για τα απελευθερωμένα ζώα όσο και για τα φυσικά ενδιαιτήματά τους. Αλλά το έργο της Τζουλιάνας και των συναδέλφων της δείχνει ότι η εκ νέου απελευθέρωση είναι εφικτή. Η επιστροφή τους στη φύση δεν είναι μια καινούργια παγκόσμια ιδέα, επισημαίνει η ίδια, αλλά στη Βραζιλία είναι ακόμα ένα μεγάλο ζήτημα.

Που πρέπει όμως να ελευθερωθούν τα διασωσμένα πτηνά; Είναι σημαντικό (ή ακόμα και δυνατό) να επιστραφούν τα μεμονωμένα πτηνά στην περιοχή από όπου προήλθαν ή μπορούν να ελευθερωθούν σε οποιοδήποτε κατάλληλο βιότοπο; Η απάντηση εξαρτάται από την οικολογία, τη συμπεριφορά και τη γενετική των ειδών, ειδικότερα με το πόσο απομονωμένοι και διαφοροποιημένοι είναι οι πληθυσμοί τους.

Όταν οι πληθυσμοί είναι απομονωμένοι μεταξύ τους και σε διαφορετικό περιβάλλον, μπορούν να εξελίσσουν σημαντικές τοπικές προσαρμογές. Για παράδειγμα, οι νεοσσοί χρειάζονται να εκκολάπτονται στην περίοδο με την οποία υπάρχει άφθονη τροφή, ώστε σε πιο ψυχρές περιοχές, να εκκολάπτονται φυσιολογικά αργότερα κατά τη διάρκεια της χρονιάς, απ’ ότι στις θερμότερες περιοχές. Οι πληθυσμοί μπορούν επίσης να εξελίσσουν τα λεγόμενα συμπροσαρμοσμένα γονιδιακά συμπλέγματα: ομάδες παραλλαγών γονιδίων που λειτουργούν καλά μεταξύ τους, αλλά όχι τόσο καλά με άλλες παραλλαγές των ίδιων γονιδίων.

Αν τα διασωθέντα πτηνά από έναν μεμονωμένο πληθυσμό απελευθερώνονται για να αναπαραχθούν με άτομα από άλλο πληθυσμό, το αποτέλεσμα στις επόμενες γενιές μπορεί να είναι η γενετική κατάπτωση. Μπορεί να προκληθεί είτε από την διάσπαση των βιολογικών κύκλων (π.χ. να εκκολάπτονται οι νεοσσοί πριν την ύπαρξη επαρκής τροφής) ή από την διάσπαση των συμπροσαρμοσμένων γονιδιακών συμπλεγμάτων κατά τον γενετικό ανασυνδυασμό. Οποιοδήποτε από τα αποτελέσματα αυτών των φαινομένων θα κάνουν τα πτηνά λιγότερο ικανά να επιβιώσουν στο περιβάλλουν τους.

Αντιθέτως, εάν δεν απομονωθούν οι πληθυσμοί ενός είδους και η συμπεριφορά, η οικολογία και η γενετική παρομοιάζουν ιδιαίτερα, δεν ενδέχεται να προκληθούν γενετικά προβλήματα απελευθερώνοντας άτομα στους «λανθασμένους» πληθυσμούς.

Κατά την πρόσφατη ολοκλήρωση του διδακτορικού της, η Τζουλιάνα ερεύνησε την γενετική ομοιότητα μεταξύ των πληθυσμών – και συνεπώς την πιθανότητα της εμφάνισης της γενετικής κατάπτωσης αν αυτά τα άτομα απελευθερώνονται στον λανθασμένο πληθυσμό – αυτών των δυο εκμεταλλευμένων ειδών πτηνών: των Paroaria dominicana κόκκινος-καλυμμένος καρδινάλιος) και των Saltator similis (χλωρόπτερο (λειμώνιο) saltator). Ταξίδεψε σε όλη την Βραζιλία για να συλλέξει δείγματα αίματος από πτηνά διαφορετικών περιοχών και μετά μελέτησε το γονιδίωμά τους για να δει αν η προέλευση ενός μεμονωμένου πτηνού μπορεί να εντοπιστεί. Αντί να εξετάσει το ολόκληρο γονιδίωμα (το οποίο θα ήταν το ίδιο σχεδόν σε κάθε πτηνό από το οποίο πάρθηκε δείγμα), η Τζουλιάνα εστίασε στα τμήματα του γονιδιώματος τα οποία είναι εξαιρετικά μεταβλητά και εξελίσσονται πολύ γρήγορα.

Η πρώτη της εργασία ήταν να αναγνωρίσει αυτές τις εξαιρετικά μεταβλητές περιοχές. «Έπρεπε να βρω αυτές τις υπερμεταβλητές περιοχές στο γονιδίωμα του κάθε είδους,» εξηγεί.

Αυτό το έκανε με τη διάσπαση των γονιδιωμάτων των πτηνών σε μικρά κομμάτια και τα τοποθέτησε σε βακτήρια. Στη συνέχεια «ψάρεψε» για τις υπερμεταβλητές περιοχές χρησιμοποιώντας ανιχνευτές των συμπληρωματικών σκελών του DNA. Όμως πως ήξερε ποιο τύπο της γενετικής αλληλουχίας έπρεπε να «ψαρέψει» αρχικά; «Ένα από τα χαρακτηριστικά αυτών των μεταβλητών περιοχών είναι ότι έχουν επαναλαμβανόμενες μονάδες,» εξηγεί. «Έτσι χρησιμοποιήσαμε ανιχνευτές οι οποίοι είναι επίσης επαναλαμβανόμενοι, για παράδειγμα τμήματα των AGAGAGAG ή GATAGATAGATA.» Μόλις θα αναγνωριζόντουσαν οι υπερμεταβλητές περιοχές, νέοι ανιχνευτές με μεγαλύτερη ειδικότητα (που ονομάζονται εκκινητές) θα μπορούσαν να σχεδιαστούν ώστε στο μέλλον να προσδιορίζονται άμεσα αυτά τα τμήματα. (Για να μάθετε περισσότερα για την τεχνική, να κοιτάξτε των Müller & Göllner-Heibült, 2012.)

Μετά η Τζουλιάνα χρειαζόταν να συλλέξει δείγματα αίματος από τα δύο ειδών πτηνών από όλη τη Βραζιλία για να επεξεργαστεί τις διαφορές μεταξύ των αλληλουχιών των γονιδίων στις υπερμεταβλητές περιοχές του γονιδιώματος ώστε να προσδιοριστεί η προέλευσή τους. Για να βρεθούν τα πτηνά σε κάθε περιοχή, οδοιπορούσε για μίλια παίζοντας ηχογραφημένο τραγούδι ενός αρσενικού πτηνού. «Όταν ένα πτηνό ακούει το τραγούδι του ίδιου είδους αλλά που προέρχεται από άλλο άτομο, τρελαίνεται, καθώς χρειάζεται να υπερασπίσει την περιοχή του,» λέει. Χρησιμοποιώντας πολύ λεπτά δίχτυα, το πτηνό παγιδεύεται και συλλέγονται μικρά (μικρόλιτρα) δείγματα αίματος. Στη συνέχεια απολυμαίνεται το σημείο του τρυπήματος και το πτηνό επανενυδατώνεται πριν επιστραφεί στην άγρια φύση.

Η Τζουλιάνα συγκέντρωσε δείγματα από 10 διαφορετικά πτηνά από κάθε τοποθεσία δειγματοληψίας και επίσης έλαβε δωρεές δειγμάτων ιστών από μουσεία και δείγματα αίματος από άλλους ερευνητές – συνολικά για περισσότερο από 500 πτηνά.

Όταν τελείωσε με τη συλλογή της, επέστρεψε στο εργαστήριο για την ανάλυση των δειγμάτων. «Πέρασα μια περίοδο έντονης εργασίας στο εργαστήριο όπου έπρεπε να αποσπάσω το DNA από τα δείγματα αίματος, να καθαριστεί και να γίνει η ποσοτικοποίηση του – με μια τεχνική που ονομάζεται αλυσιδωτή αντίδραση της πολυμεράσης (PCR), η οποία μιμείται την αντιγραφή του DNA – αύξησα την ποσότητα των θραυσμάτων που με ενδιέφεραν,» εξηγεί. Για την PCR, χρησιμοποίησε τους εκκινητές που είχε ταυτοποιήσει νωρίτερα ώστε να επιτραπεί η αντιγραφή του σωστού τμήματος του γονιδιώματος.

Μετά, κοίταξε για τυχόν διαφορές μεταξύ αυτών των ειδικών τμημάτων του DNA στα μεμονωμένα πτηνά.

Αυτή η διαδικασία ονομάζεται γονοτυπική εξακρίβωση. Οι διαφορές που έψαχνε ήταν οι παραλλαγές στον αριθμό των επαναλαμβανόμενων μονάδων. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, αυτές οι υπερμεταβλητές περιοχές είναι τεμάχια επαναλαμβανόμενων τμημάτων όπως το AGAGAGAG. «Ένας άνθρωπος έχει (AG)₃ ενώ κάποιος άλλος μπορεί να έχει (AG)₇,» εξηγεί.

Όταν είχε εξακριβωθεί γονοτυπικά κάθε πτηνό, χρησιμοποίησε στατιστική μεθοδολογία για την ανάλυση της διακύμανσης του πληθυσμού σε όλη την Βραζιλία. «Κάποιες από τις ερωτήσεις που μπορούσαν να απαντηθούν ήταν: Πόσες διαφορετικές γενετικές ομάδες υπάρχουν στο δείγμα; Αυτές συσχετίζονται με την γεωγραφία; Ποια είναι η μεταβλητότητα ανάμεσα στην ομάδα συγκριτικά με την συνολική μεταβλητότητα;» λέει.

Με βάση αυτών των πληροφοριών, η Τζουλιάνα δεν μπορούσε να καταλάβει από που προήλθαν τα άτομα των S. similis. Αυτό εννοεί ότι η δική της γενετική ανάλυση δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην ανάθεση συλληφθέντων πτηνών στον αρχικό τους πληθυσμό, αλλά επίσης σημαίνει ότι δεν πρέπει να δημιουργούνται γενετικά προβλήματα επιστρέφοντας πτηνά στο «λανθασμένο» πληθυσμό.

Η κατάσταση για το P. dominicana ήταν λίγο διαφορετική. Η Τζουλιάνα μπορούσε να προσδιορίσει τρεις κύριες γενετικές ομάδες που συσχετίστηκαν με ευδιάκριτες γεωγραφικές περιοχές. Παρόλο που οι περιοχές ήταν αναγνωρίσιμες, δεν ήταν απομονωμένες: υπήρχαν αυξημένα επίπεδα γονιδιακής ροής μεταξύ τους. Εφ’ όσων υπήρχε η δυνατότητα να αναγνωρίζονται από που περίπου προήλθαν τα συλληφθέντα πτηνά, θα υπήρχε λιγότερη πιθανότητα γενετικής κατάπτωσης αν ελευθερώνονταν κάπου αλλού.

Κατά τη διάρκεια της εκπόνησης του διδακτορικού της, μπορούσε να εφαρμόσει την ερευνά της απευθείας στην καταπολέμηση του παράνομου λαθρεμπορίου της άγριας φύσης. «Μπορούσα να ανιχνεύσω την προέλευση 49 ατόμων 49 P. dominicana που κατασχέθηκαν στο Σάο Πάολο – αυτά ανήκαν στην ίδια συστοιχία γονιδίων,» λέει. «Αυτή η πληροφορία επιβεβαιώνεται με αυτό που πιστεύει η αστυνομία ότι είναι η μεγαλύτερη εκμεταλλευόμενη περιοχή για αυτό το είδος.» Καθώς και βοηθώντας τις αρχές να αποφασίσουν στο που να επιστρέψουν τα πτηνά, γνωρίζοντας τις περιοχές που είναι περισσότερο εκμεταλλευόμενες, επιτρέπει να εφαρμοστούν προσπάθειες στην πρόληψη της εκμετάλλευσης. Παραδείγματα τέτοιων πιθανών ενεργειών περιλαμβάνουν τον αποκλεισμό δρόμων (μπλόκα) για να ελεγχτούν παράνομοι έμποροι που διαφεύγουν την περιοχή με άγρια φύση, περισσότερη περιβαλλοντική νομοθεσία και κοινωνική εργασία με τις τοπικές κοινότητες, εξηγεί.

Αρχικά, ενέργειες τέτοιου είδους ενθάρρυναν την Τζουλιάνα να εισαχθεί στην έρευνα για την διατήρηση και προστασία της άγριας φύσης, αφού είχε περάσει αρκετά χρόνια εθελοντικά με την μη κυβερνητική οργάνωση (ΜΚΟ) ΣΟΣ Φάουνα (SOS Fauna)^w3, δουλεύοντας στενά με τον πρόεδρο της, Μαρσέλο Παβλένκο Ρόχα. Μέσω της ΣΟΣ Φάουνα, παρευρίσκεται σε εφόδους για να βοηθήσει την αστυνομία στην εντόπιση των ειδών που είναι νόμιμα για κατοχή, σε σχέδια απελευθέρωσης και είναι υπεύθυνη ενημέρωσης κατά του λαθρεμπορίου της άγριας φύσης. Πρόσφατα, δημιούργησε άλλη ΜΚΟ που ονομάζεται Φρίλαντ Μπραζίλ (Freeland Brazil). Μέσω αυτής της οργάνωσης, συμμετέχει στη διαμόρφωση της δημόσιας πολιτικής, σε προγράμματα εκπαίδευσης ατόμων από διάφορους τομείς στο πως μπορούν να καταπολεμήσουν το λαθρεμπόριο της άγριας φύσης και στην εύρεση χρηματοδότησης ώστε να δημιουργηθεί ένα ανεξάρτητο εργαστήριο εγκληματολογικών ερευνών της άγριας φύσης στη Βραζιλία.

Η ιστορία της Τζουλιάνας αποδεικνύει πόσα μπορεί να κατορθώσει ένα αποφασισμένο νεαρό άτομο με μεγάλη αφοσίωση και προσπάθεια. Όμως, μπορούμε και εμείς να βοηθήσουμε στην καταπολέμηση του λαθρεμπορίου της άγριας φύσης; Η Τζουλιάνα έχει δύο αιτήματα προς όλους εμάς. Πρώτα, να θυμόμαστε ότι τα άγρια ζώα δεν είναι κατοικίδια. Δεύτερον, πρέπει να γνωρίζουμε την προέλευση των προϊόντων που αγοράζουμε είτε είναι κατοικίδια είτε προϊόντα φτιαγμένα από υλικά που υπάρχουν στην άγρια φύση «Αν πρέπει να έχεις αυτό το ζώο ή να αγοράσεις την χτένα, να μάθεις αν προέρχεται από νόμιμο εκτροφέα ή αν έχει νόμιμη προέλευση» λέει. «Να ρωτήσεις αν είναι επιτρεπτό από τους έμπορους αυτούς να πουλάνε χτένες από κέλυφος χελώνας ή περιδέραιο από κόκκινο κοράλλι.»

Ευχαριστίες

Το άρθρο βασίζεται στη συνέντευξη που δόθηκε από την Τζουλιάνα Μαχάντο Φερέιρα στην αρχισυντάκτρια του Science in School, Δρα Έλενορ Χαίς (Dr Eleanor Hayes).

Η Τζουλιάνα θα ήθελε να ευχαριστήσει τον επιβλέποντα του διδακτορικού της, Dr Joao Morgante, το Εθνικό Εγκληματολογικό Εργαστήριο Ιχθυοπανίδας και Άγριας Ζωής της Αμερικής και την Κρατική Αστυνομία του Σάο Πάολο για την στήριξή τους. Επίσης, είναι ευγνώμον για την χρηματοδότηση της έρευνας από τους ομοσπονδιακούς οργανισμούς ερευνητικής χρηματοδότησης της Βραζιλίας CAPES και FAPESP.

Download

Download this article as a PDF