Homo sapiens – είδος προς εξαφάνιση; Understand article
Μετάφραση από Τζουλιάννα Φωτοπούλου (Julianna Photopoulos). Αυτό το έτος έχει ανακηρυχθεί το Διεθνές Έτος Βιοποικιλότητας. Κατά το 2010, οι κυβερνήσεις θα επιδιώξουν την…
Η κλιματική αλλαγή, οι ελλείψεις πετρελαίου, η οικονομική κρίση, η αύξηση του πληθυσμού, οι φυσικές καταστροφές, η απώλεια της βιοποικιλότητας – είμαστε αντιμέτωποι με ένα αβέβαιο μέλλον, και μέχρι στιγμής, δεν φαίνεται να αντιμετωπίζουμε πολύ καλά την πρόκληση αυτή. Στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή στην Κοπεγχάγη, Δανία, τον Δεκέμβριο του 2009, οι παγκόσμιοι ηγέτες απέτυχαν να συμφωνήσουν στο πώς θα περιοριστεί η κλιματική αλλαγή. Το επόμενο στη λίστα είναι η βιοποικιλότητα, με την 10η Συνεδρίαση της Σύμβασης για τη Βιοποικιλότητα (CBD – Convention on Biological Diversity) που προβλέπεται για τον Οκτώβριο του 2010 στη Ναγκόγια της Ιαπωνίας. Αλλά πραγματικά, ούτε για αυτό υπάρχουν αισιόδοξες προοπτικές.
Τι είναι η CBD;
Το 1992, πραγματοποιήθηκε η Διάσκεψη του ΟΗΕ για τη γη στο Ρίο ντε Τζανέιρο, Βραζιλία, με τη μεγαλύτερη συμμετοχή ηγετών στην ιστορία. Εδώ είναι όπου η CBD είδε το φως της ημέρας. Κέρδισε πολύ γρήγορα την ευρεία αποδοχή: 168 χώρες υπέγραψαν τη διάσκεψη του Ρίο, ακόμη 26 χώρες υπέγραψαν αργότερα, και όλοι εκτός των ΗΠΑ την έχουν κυρώσει. Με ένα σύνολο 193 κρατών-μελών, έχει σχεδόν καθολική συμμετοχή. Σημαντικότερα, η CBD είναι νομικά δεσμευτική. χώρες που επικυρώνουν τη σύμβαση ή προσχωρούν σε αυτή είναι δεσμευμένες να εφαρμόσουν τις διατάξεις της. Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία κύρωση σε περίπτωση που μια χώρα δεν συμμορφώνεται με τους συμφωνηθέντες κανόνες.
Η ιδέα πίσω από τη CBD
Lingbeek / iStockphoto
Η CBD καλύπτει όλα τα οικοσυστήματα, τα είδη και τους γενετικούς πόρους. Αντίθετα με προηγούμενες, πιο αυστηρές, προσπάθειες συντήρησης, η CBD αναγνωρίζει ότι τα οικοσυστήματα, τα είδη και τα γονίδια θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν προς όφελος των ανθρώπων, έστω και μόνο με βιώσιμο τρόπο, με ένα ρυθμό που δεν θα οδηγήσει στη μακροπρόθεσμη μείωση της βιολογικής ποικιλότητας.
Ένα σημαντικό μέρος περί της συζήτησης της βιοποικιλότητας περιλαμβάνει την εμπορική χρήση του γενετικού υλικού. Η μεγαλύτερη βιοποικιλότητα του πλανήτη βρίσκεται στις αναπτυσσόμενες χώρες. Ιστορικά όμως, συχνά, μια ομάδα ατόμων (bioprospectors) του ανεπτυγμένου κόσμου μάζευε μικροοργανισμούς, φυτά ή ζώα για την ανάπτυξη νέων εμπορικών προϊόντων, όπως τα φάρμακα, χωρίς να υπάρξει δίκαιο όφελος για την χώρα προέλευσης. Η CBD αναγνωρίζει την εθνική κυριαρχία επί όλων αυτών των γενετικών πόρων, έτσι ώστε η χώρα προέλευσης θα λαμβάνει μια αμοιβή που της αναλογεί, είτε οικονομική, είτε με τη προσφορά δειγμάτων ή την κατάρτιση των εθνικών ερευνητών.
Η CBD καλύπτει επίσης τον ταχέως αναπτυσσόμενο τομέα της βιοτεχνολογίας, συγκεκριμένα με το Πρωτόκολλο της Καρθαγένης για τη Βιοασφάλεια, μία συμπληρωματική συμφωνία που εγκρίθηκε τον Ιανουάριο του 2000, η οποία προσπαθεί να προστατεύσει την βιοποικιλότητα από τους δυνητικούς κινδύνους των γενετικών τροποποιημένων οργανισμών. Αν και σχεδόν όλη η Ευρώπη συμμετάσχει, συνολικά 39 από τα κράτη μέλη της CBD, όπως η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Ισλανδία, το Ισραήλ, το Λιχτενστάιν, η Ρωσική Ομοσπονδία και οι ΗΠΑ, δεν έχουν επικυρώσει το Πρωτόκολλο της Καρθαγένηςl.
Πως λειτουργεί η CBD;
Ως διεθνής συνθήκη, η CBD αναγνωρίζει ένα κοινό πρόβλημα, θέτει γενικούς στόχους, πολιτικές και γενικές υποχρεώσεις και οργανώνει τεχνική και οικονομική συνεργασία. Αλλά η ευθύνη για την επίτευξη των στόχων της, εξαρτάται κατά μεγάλο μέρος από τις ίδιες τις χώρες και η εφαρμογή των αλλαγών εναπόκειται στις εθνικές κυβερνήσεις. Κάθε χώρα πρέπει να ενημερώσει το κοινό και να βρει αποτελεσματικά κίνητρα για τους κτηματίες, τους ψαράδες, τους αγρότες και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις να τηρούν τη Συνθήκη. Στην τελική, όμως, η επιτυχία είναι δική μας ευθύνη – με την προσεκτική επιλογή των προϊόντων που αγοράζουμε και τις κυβερνητικές πολιτικές που υποστηρίζουμε, μπορούμε να αρχίσουμε να οδηγούμε τον κόσμο προς τη βιώσιμη ανάπτυξη.
“Η βιωσιμότητα δεν είναι πλέον απλώς ένα ηθικό ζήτημα. καθίσταται ακόμη και θέμα ιδιοτέλειας. Δεν πρόκειται μόνο για το πώς θα αφήσουμε τον πλανήτη μας στις μελλοντικές γενιές, αλλά και για την εξασφάλιση επαρκών πόρων για τη δική μας γενιά.”
Ευρωπαίος Επίτροπος για το Περιβάλλον Janez Potočnik
Η τελική αρχή της CBD είναι η Διάσκεψη των Συμβαλλομένων Μερών (COP – Conference of the Parties), που αποτελείται από όλες τις κυβερνήσεις που έχουν κυρώσει τη συνθήκη. Η COP αξιολογεί την πρόοδο, καθορίζει νέες προτεραιότητες και θέτει σχέδια εργασίας για τα μέλη. Η COP είναι αυτή που θα συναντηθεί στην Ιαπωνία τον Οκτώβριο του 2010.
Η πρόοδος και τα προβλήματα που αντιμετωπίστηκαν
/ iStockphoto
Αν και υπήρξε μια απότομη αύξηση του ενδιαφέροντος στη Διάσκεψη του Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992, η πρόοδος είναι απογοητευτικά αργή. Η προσοχή μας στα περιβαλλοντικά προβλήματα χάθηκε με την οικονομική κρίση, τα ελλείμματα προϋπολογισμού και με τις τοπικές και περιφερειακές συγκρούσεις. Παρά τις υποσχέσεις που δόθηκαν στη CBD, που προετοιμαστήκαν στο Ρίο, ελάχιστα έχουν γίνει για τον περιορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της οικονομικής ανάπτυξης. Το μεγαλύτερο εμπόδιο των αποφάσεων σχετικά με τη βιώσιμη ανάπτυξη είναι η σύγκρουση μεταξύ βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων παροχών: η εκμετάλλευση του περιβάλλοντος με ταχύτερη συγκομιδή είναι πιο οικονομικό, διότι οι κανόνες της ελεύθερης οικονομίας στην αγορά προστατεύουν ελάχιστα μακροπρόθεσμα συμφέροντα.
Μια άλλη βασική πρόκληση για τη CBD έγκειται στο ευρύ πεδίο των στόχων της: η συνεργασία μεταξύ των τομέων της εθνικής οικονομίας, της κοινωνίας και της κυβέρνησης είναι ένα πολύπλοκο έργο. Αυτό θα απαιτούσε τη συνεργασία μεταξύ πολλών διαφορετικών παραγόντων, όπως οι περιφερειακοί φορείς και οργανισμοί. Επίσης θυμηθείτε – οι χώρες που δεν πληρούν τους στόχους, δεν αντιμετωπίζουν ουσιαστικά καμία κύρωση.
Το 2002, 10 χρόνια μετά την έναρξη υπογραφής της CBD, η επιτυχία της δεν ήταν ακριβώς συνταρακτική: από τις 193 χώρες-μέλη, πάνω από 100 είχαν αναπτύσσει εθνικά σχέδια δράσης, αλλά η απώλεια της βιοποικιλότητας επιταχυνόταν. Ως αποτέλεσμα, τα κράτη μέλη δεσμεύτηκαν να μειωθεί σημαντικά ο ρυθμός απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2010.
Ωστόσο, η COP παραδέχθηκε ότι αυτό γινόταν μόνο θεωρητικά: «Θα χρειαστούν πρόσθετες πρωτοφανείς προσπάθειες για να μειωθεί σημαντικά και σε όλα τα επίπεδα ο ρυθμός απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2010… Οι περισσότεροι άμεσοι λόγοι που οδηγούν στην απώλεια της βιοποικιλότητας φαίνεται ότι θα παραμείνουν σταθεροί ή θα αυξηθούν στο προσεχές μέλλον. Επιπλέον, η αδράνεια σε φυσικά ή ανθρώπινα θεσμικά συστήματα έχει ως αποτέλεσμα χρονικές υστερήσεις – σε χρόνια, δεκαετίες ή ακόμα και αιώνες – μεταξύ λαμβανόμενων ενεργειών και οι επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα και οικοσυστημάτων γίνονται εμφανείς.»
volschenkh / iStockphoto
Ποια είναι η κατάσταση στην πορεία προς τη διάσκεψη του 2010; Έχει επιτευχθεί η πρόκληση; Όπως αναμενόταν, η απάντηση είναι όχι. Η γη ακόμη χάνει τη βιοποικιλότητα με ένα συνεχώς αυξανόμενο ρυθμό. Βέβαια, υπάρχουν τουλάχιστον μερικές ή τοπικές επιτυχίες που πρέπει να αναφερθούν: συμπεριλαμβάνουν την επιβράδυνση του ρυθμού αποψίλωσης των δασών του Αμαζονίου της Βραζιλίας κατά 74% (αν και μια περιοχή περίπου στο μέγεθος της Βόρειας Ιρλανδίας χάνεται εκεί κάθε χρόνο και παγκόσμια, μια περιοχή του μεγέθους της Κόστα Ρίκα αποψιλώνεται κάθε χρόνο) και τη μείωση κατά 45% του ετήσιου ρυθμού απώλειας των μαγκρόβιων δασών (αλλά και πάλι, περίπου το 6% των παγκόσμιων περιοχών μαγκρόβιων χάνεται ετησίως). Ο αριθμός των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά (ΣΠΠ)w1 έχει περίπου διπλασιαστεί από το 2002. σήμερα καλύπτουν μεταξύ 5 και 8% κάθε ηπείρου, εκτός της Ανταρκτικής, αν και όλες οι ΣΠΠ δεν προστατεύονται. Περισσότερο από το 12% των χερσαίων περιοχών είναι τώρα κάτω από κάποια μορφή προστασίας.
Το καθήκον για τη διάσκεψη κορυφής στη Ναγκόγια θα είναι να προετοιμάσει, να εγκρίνει και να εφαρμόσει ένα νέο στρατηγικό σχέδιο μεταξύ 2011-2020, συμπεριλαμβανομένου ενός «οράματος της βιοποικιλότητας 2050». Η ιδέα είναι να βελτιωθεί το προηγούμενο σχέδιο: με πιο ρεαλιστικούς στόχους που βασίζονται σε επιστημονικά αποτελέσματα και με καλύτερη υλικοτεχνική υποστήριξη.
Έτσι, ας ελπίσουμε ότι ο κόσμος θα πάρει στα σοβαρά τον Ahmed Djoghlaf, Εκτελεστικός Γραμματέας Εκτελεστικό Γραμματέα της CBD, που νουθετεί: «Όπως δήλωσε ο Κάρολος Δαρβίνος, «Δεν είναι τα ισχυρότερα των ειδών που επιβιώνουν, ούτε τα πιο έξυπνα…Αλλά αυτά που προσαρμόζονται πιο εύκολα στην αλλαγή» Αυτό δεν ισχύει μόνο για τους ανθρώπους, αλλά και σε θεσμούς και σε διαδικασίες. Ο κόσμος έχει αλλάξει και η παγκόσμια εταιρική σχέση για τη βιοποικιλότητα θα πρέπει να προσαρμοστεί στις αλλαγές αυτές… Όπως είπε και πάλι ο Δαρβίνος, «Στην μακρά ιστορία της ανθρωπότητας…αυτοί που έμαθαν να συνεργάζονται και να αυτοσχεδιάζουν πιο αποτελεσματικά έχουν επικρατήσει.»»
Γιατί είναι σημαντική η βιοποικιλότητα;
Η βιοποικιλότητα που βλέπουμε σήμερα είναι το αποτέλεσμα δισεκατομμυρίων χρόνων εξέλιξης, σχηματισμένη από φυσικές διεργασίες και, όλο και περισσότερο, από την επιρροή των ανθρώπων. Από τις 18 Απριλίου 2010, ο ανθρώπινος πληθυσμός εκτιμάται περίπου 6,8 δισεκατομμύρια και προβλέπεται να φτάσει τα 9 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050, σύμφωνα με ειδικούς των Ηνωμένων Εθνών. Οι απαιτήσεις μας σε φυσικούς πόρους αυξάνονται με ταχύτερους ρυθμούς: ενώ ο πληθυσμός έχει υπερδιπλασιαστεί από το 1950, η παγκόσμια οικονομία έχει τετραπλασιαστεί, με το μεγαλύτερο μέρος αυτής της οικονομικής ανάπτυξης να συμβαίνει σε σχετικά ελάχιστες βιομηχανικές χώρες.
Για πολλούς, η φύση φαίνεται απομακρυσμένη από την καθημερινή τους ζωή – το φαγητό συνδέεται με τα καταστήματα παρά με τις φυσικές πηγές του. Ωστόσο, οι βιολογικοί πόροι αποτελούν τη βάση της ύπαρξής μας: βοηθούν διάφορες βιομηχανίες όπως τη γεωργική, των καλλυντικών και φαρμακευτικών προϊόντων, πολτού και χαρτιού, την κηπουρική, την κατασκευή και την επεξεργασία αποβλήτων.
Η ικανότητα των οικοσυστημάτων στην αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών, καθώς και στις πιέσεις που προκαλούνται από τον άνθρωπο, όπως η ρύπανση και η κλιματική αλλαγή, είναι ήδη εξασθενημένη. Η απώλεια της βιοποικιλότητας επίσης σημαίνει μείωση της παραγωγικότητας των οικοσυστημάτων. Το φαγητό είναι ένα από αυτά τα προϊόντα και η χορήγησή του αντιμετωπίζει σοβαρές διαταραχές: εδώ και χιλιάδες χρόνια, έχουμε αναπτύξει μια μεγάλη σειρά εξημερωμένων φυτών και ζώων. Ωστόσο, η σύγχρονη εμπορική γεωργία εστιάζεται σχετικά σε περιορισμένο αριθμό ποικιλιών και περίπου το 30% των φυλών των βασικών ειδών ζώων που εκτρέφουμε βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης. Για παράδειγμα, το 90% των βοοειδών σε βιομηχανικές χώρες προέρχονται από έξι μόνο πολύ στενές οριζόμενες φυλές. Η διατήρηση της γενετικής ποικιλότητας των ζώων είναι απαραίτητη για να επιτρέψει μελλοντικές γενιές να επιλέξουν τα ζώα τους ή να αναπτύξουν νέες φυλές για την αντιμετώπιση πιθανών θεμάτων, όπως η κλιματική αλλαγή, ασθένειες και μεταβαλλόμενοι κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες.
Παρά το γεγονός ότι η απώλεια των ειδών πάντα γινόταν με φυσικό τρόπο, η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει επιταχύνει σημαντικά αυτή την απώλεια: δημιουργούμε τη μεγαλύτερη κρίση εξαφάνισης από τότε που η φυσική καταστροφή εξαφάνισε τους δεινόσαυρους πριν 65 εκατομμύρια χρόνια. Αυτές οι εξαφανίσεις είναι αμετάκλητες και αποτελούν απειλή για την ίδια μας την επιβίωση, λόγω της εξάρτησής μας από καλλιέργειες τροφίμων, φαρμάκων και άλλων βιολογικών πόρων.
Web References
- w1 – Για να μάθετε περισσότερα για τις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά, δείτε: www.birdlife.org/action/science/sites
Resources
- Για πλήρεις πληροφορίες σχετικά με τη Σύμβαση για τη βιολογική ποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένων όλων των εθνικών προφίλ, δείτε: www.cbd.int
- Η CBD έχει μία ιστοσελίδα σχετικά με τη βιοποικιλότητα για παιδιά, που συμπεριλαμβάνει παιχνίδια, ένα γλωσσάριο και ένα μέρος για τους εκπαιδευτικούς: http://kids.cbd.int
- Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ξεκινήσει μια εκστρατεία για τη βιοποικιλότητα, «Είμαστε όλοι στο ίδιο καράβι», για να δείξει τις πραγματικές επιπτώσεις σχετικά με την απώλεια της βιοποικιλότητας στην καθημερινή μας ζωή και να προωθήσει δράσεις, που ο καθένας μας μπορεί να λάβει, για την προστασία της φύσης. Είναι διαθέσιμη σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Δείτε: http://ec.europa.eu/environment/biodiversity/campaign
- Για μια κριτική των πιο εντυπωσιακών ανακαλύψεων του 2009 στον τομέα της βιοποικιλότητας, δείτε: Kaplan M (2010) Biodiversity: a look back at 2009. Science in School 14: 28-31. www.scienceinschool.org/2010/issue14/biodiversity
Review
Η βιοποικιλότητα μειώνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς, αλλά και πάλι, πολλά άτομα εξακολουθούν να αγνοούν τις απειλές που αντιμετωπίζουμε λόγω της απώλειας αυτής. Τι κάνουν οι αρχές και τι κάνουμε εμείς; Υπάρχουν ενέργειες που θα έπρεπε να ακολουθούμε; Είναι πράγματι αλήθεια ότι εμείς καταστρέφουμε τον πλανήτη μας;
Αυτό το επίκαιρο άρθρο, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μαθήματα βιολογίας και χημείας, ιδίως στη διδασκαλία θεμάτων σχετικά με την οικολογία και την περιβαλλοντική επιστήμη.
Πιθανές ερωτήσεις κατανοήσεως και σημεία συζήτησης θα μπορούσαν να είναι:
- Τι αντιλαμβάνεστε με τον όρο «βιώσιμη ανάπτυξη»;
- Τι είναι η βιοποικιλότητα;
- Να καταγράψετε τρεις μεγάλες κρίσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα.
- Τι είναι σύμβαση και ποια είναι συνήθως τα ερείσματα μιας σύμβασης αυτού του είδους;
- Να αναφέρετε τρεις στόχους της CBD.
- Ποια είναι τα στάδια που περνάει η CBD για την αντιμετώπιση περιβαλλοντικών προβλημάτων;
- Ποια είναι η γνώμη σας σχετικά με το πώς η CBD χειρίζεται τα περιβαλλοντικά προβλήματα; Έχει βγει κάτι καλό από αυτή τη σύμβαση;
- Να συζητήσετε πώς επιδρά η απώλεια της βιοποικιλότητας στη ζωή μας.
Andrew Galea, Μάλτα