Η επιστήμη του να συντηρείς την τέχνη Inspire article

Μετάφραση από Θοδωρής Πιερράτος (Theodoros Pierratos). Η εκπαίδευση της Katy Lithgow, επικεφαλούς συντηρήτριας στο National Trust, την καθιστά περισσότερο έναν άνθρωπο των τεχνών παρά…

Εάν έχετε ποτέ κάνει διακοπές στη Βρετανία, θα γνωρίζετε ότι η ύπαιθρος κατακλύζεται από ιστορικά κτήματα με κήπους, τοπία φυσικής ομορφιάς, κάστρα, ερείπια, φρούρια και φυσικά καταφύγια. Εάν υπάρχει ένα σπίτι με λογοτεχνική ή ιστορική σημασία – το αρχοντικό του Hardy, το Wordsworth House, ή το Cliveden, το πάλαι ποτέ αστραφτερό κέντρο της υψηλής κοινωνίας – ή ένας χώρος παγκόσμιας κληρονομιάς – το Giant’s Causeway, ο πέτρινος κύκλος στο Avebury ή το τείχος του Hadrian – υπάρχει κάτι για όλους, τότε πολλά από αυτά οφείλουν το ότι συνεχίζουν και υπάρχουν στο National Trust^w1.

Η διατήρηση αυτών των δειγμάτων εθνικής κληρονομιάς σε καλή κατάσταση – αλλά και προσβάσιμων στο κοινό – όχι μόνο απαιτεί τη βοήθεια 52000 εθελοντών του Trust, αλλά βασίζεται επίσης στις γνώσεις μιας ομάδας ειδικών συντήρησης, συμπεριλαμβανομένων εποπτών, κηπουρών και εφόρων.

Η επικεφαλής συντηρήτρια Katy Lithgow είναι μία τέτοια εμπειρογνώμονας. Η Katy, ιστορικός της τέχνης, είναι τώρα υπεύθυνη για τη διατήρηση και την προληπτική συντήρηση συλλογών και ιστορικών εσωτερικών χώρων στα κτήρια του National Trust. Έχοντας αποφοιτήσει από το Κέμπριτζ, η πρώτη της εφόρμηση στο πεδίο ήταν στο Ινστιτούτο Courtauld^w2 του Λονδίνου, εξασκούμενη στη συντήρηση τοιχογραφιών. «Έχω την αίσθηση ότι οι άνθρωποι ακολουθούν αυτή την επαγγελματική σταδιοδρομία, συχνά λόγω του ενδιαφέροντός τους, στην περίπτωσή μου, προσπαθώντας να συνδυάσω την αγάπη για τη ζωγραφική με το ενδιαφέρον για την ιστορία της τέχνης και την τεχνολογία της παραγωγής τέχνης», λέει. «Στο σχολείο είναι δύσκολο να μάθετε για το είδος της εργασίας μου – δεν είναι κάτι που υπάρχει στη λίστα των συνηθισμένων επαγγελματικών σταδιοδρομιών.»

Η εργασία της είναι κάτι πολύ περισσότερο από την ανακαίνιση παλαιών έργων ζωγραφικής. Μία εργάσιμη ημέρα της Katy μπορεί να περιλαμβάνει την επιθεώρηση της εγκατάστασης ηλιακών φωτοβολταϊκών στοιχείων ή της μόνωσης στην οροφή ενός κάστρου, την εξέταση πιθανών εξαγορών για να προσδιορίσει τις ανάγκες συντήρησης, την εκπαίδευση του προσωπικού του National Trust, ομιλίες σε μουσεία ή αίθουσες τέχνης ή τη συμμετοχή σε συνεδριάσεις για τη λήψη αποφάσεων. Εργάζεται συχνά με την ευρύτερη κοινότητα συντηρητών για να προσδιοριστούν ερευνητικές ανάγκες στην πολιτιστική κληρονομιά, για παράδειγμα, συμμετέχοντας σε κάποια ερευνητική συνεργασία υπό την αιγίδα του προγράμματος Science and Heritage^w3 ή λαμβάνοντας μέρος στην ομάδα National Heritage Science Strategy^w4 του Ηνωμένου Βασιλείου.

«Αν και θεωρώ τον εαυτό μου περισσότερο ως έναν άνθρωπο των τεχνών και των ανθρωπιστικών επιστημών παρά έναν θετικό επιστήμονα, είναι η επιστήμη που μας επιτρέπει να συνεχίζουμε να καλωσορίζουμε επισκέπτες συντηρώντας τα πολιτιστικά αγαθά μας για το μέλλον», λέει η Katy.

«Εάν ανοίξουμε οικίες χωρίς να λάβουμε υπόψη μας τι προκαλεί την υποβάθμισή τους, κινδυνεύουν να υποστούν ζημιές και να καταστραφούν. Συγκεκριμένα, μας ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίο περιβαλλοντολογικοί παράγοντες, όπως η υγρασία και το φως, επηρεάζουν τα αντικείμενα, τα υλικά και τις δομές.

«Η επιστήμη μάς βοηθά με αναρίθμητους τρόπους. Μετά την πλημμύρα της βιβλιοθήκης στη Long Gallery στο Blickling Hall (μια Ιακωβιανή οικία στο Norfolk), μπορέσαμε να διαχειριστούμε τα πολύτιμα περιεχόμενα χρησιμοποιώντας την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο συμπεριφέρονται τα υλικά όταν υγρανθούν. Χρησιμοποιούμε μικροφωτογραφίες για να δούμε με ποιον τρόπο τα προϊόντα των βακτηρίων – που ονομάζονται “κολλώδη εξω-πολυμερή” – ενώνονται με την υγρασία και τον ασβεστίτη σε σωματίδια σκόνης για να δεσμεύσουν τη σκόνη πάνω σε ιστορικής αξίας επιφάνειες. Αυτό οδήγησε στην ανάπτυξη μιας μεθόδου παρακολούθησης της παραγωγής σκόνης από τους επισκέπτες, η οποία μας καθοδηγεί να διαχειριστούμε το ρυθμό καθαρισμού για να προστατέψουμε τα αντικείμενα από το να λερωθούν ανεπανόρθωτα.

«Χρησιμοποιούμε αισθητήρες για να μάθουμε κατά πόσον η ποσότητα του φωτός στην οποία έχει εκτεθεί μία επιφάνεια είναι υπερβολικά μεγάλη, γεγονός που μας βοηθά να ελέγχουμε το φως προς όφελος των επισκεπτών και των συλλογών μας. Σχεδιάζουμε συστήματα θέρμανσης κατάλληλα για συντήρηση που χρησιμοποιούν δεδομένα σχετικής υγρασίας και θερμοκρασίας. Ακόμη αξιοποιήσαμε την επιστήμη για να προσδιορίσουμε γιατί έργα ζωγραφικής του John Hungerford Pollen στο διάζωμα της Long Gallery στο Blickling Hall φαίνονταν τόσο φθαρμένα (η επιστημονική ανάλυση έδειξε ότι ο ζωγράφος είχε μια ανεπαρκή ζωγραφική τεχνική!).»

Έτσι, ως ένας αυτό-προσδιοριζόμενος ‘άνθρωπος των τεχνών’, πώς η Katy αντιλαμβάνεται την επιστημονική πλευρά της εργασίας της; «Γνώριζα πάντα μέσω των μελετών μου της Ιταλικής Αναγέννησης, πόση πραγματικά σχέση έχουν η επιστήμη και οι τέχνες. Οι τέχνες επηρεάζονται και πάντα επηρεάζονταν σε μεγάλο βαθμό από τις επιστημονικές θεωρίες και ανακαλύψεις – την επιστήμη του χρώματος, τις χρωστικές ουσίες, την προοπτική, και κ.ο.κ. – και επιστημονικά δεδομένα είναι απαραίτητα για την υποστήριξη της έρευνας στις τέχνες, π.χ. για να διαπιστωθεί η γνησιότητα ενός έργου τέχνης. Ομοίως, η επιστήμη μπορεί, επίσης, να ενέχει καλλιτεχνικά στοιχεία– κατά τη στιγμή της έμπνευσης, για παράδειγμα – ενώ απαιτούνται δεξιότητες ανθρωπιστικών επιστημών, όπως η γραφή και η επιμελημένη παρουσίαση, για να γίνουν επιστημονικές ανακοινώσεις. Επιπλέον, τόσο οι Τέχνες όσο και η Επιστήμη στηρίζονται σε αποδείξεις, οι οποίες έχουν ελεγχθεί για να επικυρώσουν υποθέσεις. Και στις δύο περιπτώσεις, αυτές οι υποθέσεις πρέπει να σχετίζονται με διαφορετικά είδη έρευνας.

«Στο σχολείο, όμως, η επιστήμη κι εγώ δεν ταιριάζαμε. Εξακολουθώ να υποστηρίζω ότι επρόκειτο για απλή σύμπτωση που με οδήγησε να επιλέξω φιάλες ζέσεως με τριχοειδείς ρωγμές που εξερράγησαν και χάραξαν τα ξύλινα έδρανα με μαύρη αφρίζουσα παχύρευστη κολλώδη ουσία, αλλά η δασκάλα μου φαινόταν να πιστεύει ότι κύριος στόχος μου στη ζωή ήταν να ανατρέψω όλα της τα διδάγματα. Ήταν μόνο κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής μου ως συντηρήτρια τοιχογραφιών που η επιστήμη επέστρεψε στη ζωή μου σε εφαρμοσμένη μορφή.

Στις μέρες μας, είναι τεράστιο προσόν να έχεις ως συντηρητής ένα επιστημονικό υπόβαθρο. Υπάρχουν ειδικά μαθήματα για τους ανθρώπους που προέρχονται από τις ανθρωπιστικές επιστήμες, όπως το δια αλληλογραφίας μάθημα Χημεία για Συντηρητές που προσφέρεται από την International Academic Projects Ltd^w5.”

Οι πλημμύρες στο Calke Abbey και στο Coughton Court ήταν αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής

Το National Trust διενεργεί επιστημονική έρευνα στο πλαίσιο προγραμμάτων με άλλα ινστιτούτα και εκπαιδευτικά ιδρύματα, κερδίζοντας χρηματοδότηση μέσω επιχορηγήσεων και πρωτοβουλιών, όπως το ερευνητικό έργο Climate for Culture^w6 που χρηματοδοτεί η ΕΕ, το οποίο θα αρχίσει τον Οκτώβριο του τρέχοντος έτους.

«Μπορεί να μην επηρεάζει τους επισκέπτες μας, αλλά η κλιματική αλλαγή έχει τεράστιες επιπτώσεις στις εργασίες του National Trust», λέει η Katy. «Είναι η πρόκληση της εποχής μας και επηρεάζει τα πάντα. Πλημμύρες στο Calke Abbey (ένα μπαρόκ αρχοντικό στο Derbyshire) και στο Coughton Court (οικογενειακή έδρα της δυναστείας των Tudor στο Warwickshire) το καλοκαίρι του 2007 ήταν το αποτέλεσμα σοβαρών και εκτός εποχής βροχοπτώσεων που αποδίδονται στην αλλαγήτου κλίματος.

Το πρόγραμμα Engineering Historic Futures^w7, το οποίο χρηματοδοτείται από το EPSRC (Engineering and Physical Sciences Research Council^w8 – Ερευνητικό Συμβούλιο Φυσικών Επιστημών και Μηχανικής) ως μέρος του προγράμματος Sustaining Knowledge for Changing Climates, είναι ένα ακόμη επιστημονικό ερευνητικό πρόγραμμα που εξέτασε την προσαρμοστικότητα ιστορικών περιβαλλόντων στις επιπτώσεις της αλλαγής του κλίματος, και χρησιμοποίησε τις πλημμύρες στο Hall Blickling ως μία μελέτη περίπτωσης.

«Βλέπουμε επίσης σε ιστορικά σπίτια την κλιματική αλλαγή με τη μορφή αυξημένης ενοχλητικής δραστηριότητας εντόμων όπως το σαράκι των επίπλων και ο σκόρος. Ταυτόχρονα υπάρχει, επίσης, περισσότερη μούχλα. Όλες οι εργασίες μας έχουν οριστεί στο πλαίσιο της προσπάθειας για εξοικονόμηση ενέργειας και τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα ώστε να αμβλυνθεί η κλιματική αλλαγή, καθώς και στην προσαρμογή στις επιπτώσεις της.»

Πέρα από την επιστήμη, όμως, είναι η αισθητική της εργασίας της που δίνει ώθηση στην Katy να ξεκινήσει τη μέρα της. «Μοναχικές στιγμές με πολύ όμορφες όψεις σπιτιών και τοπίων… δεν υπάρχει τίποτα σαν κι αυτό», χαμογελά.

Μελέτη περίπτωσης: το κρεβάτι του James Β΄

«Ως επικεφαλής συντηρήτρια, είμαι υπεύθυνη για τον προσδιορισμό των πιο επειγουσών εργασιών διατήρησης που πρέπει να γίνουν στις συλλογές του National Trust. Η προτεραιότητα της εργασίας εξαρτάται από το ρυθμό μεταβολής των συνθηκών, την ποιότητα του περιβάλλοντος εμφάνισης και πώς το έργο θα ταίριαζε στα γενικά σχέδια για την παρουσίαση και την ανάπτυξη του αντικειμένου.

Σήμερα, η κορυφαία εθνική προτεραιότητα είναι το κρεβάτι του James Β΄ στο Knole – ένα από τα μεγάλα θησαυροφυλάκια της Αγγλίας και το λίκνο του συγγραφέα και ποιητή Vita Sackville-West – κοντά στο Sevenoaks στο Κεντ.

Έρευνες έχουν δείξει ότι το κρεβάτι είναι πιθανό να έχει παραγγελθεί από τον Βασιλιά James Β΄ της Αγγλίας, Σκωτίας και Ιρλανδίας, γύρω στο1688, λίγο πριν αυτός εκτοπιστεί από τη χώρα με την επανάσταση του 1689 που οδήγησε στην ενθρόνιση του William και της Mary ως από κοινού προτεστάντες μονάρχες. Ο Λόρδος Chamberlain της εποχής, ο Thomas Sackville, 6ος κόμης του Dorset, απέκτησε το κρεβάτι που φέρει μονόγραμμα –ανεπιθύμητο σύμβολο ενός παρωχημένου καθεστώτος – και το έστειλε στο Knole το 1701.

Όταν το προσωπικό του National Trust στο Knole παρατήρησε ότι οι κουρτίνες του κρεβατιού σχίζονταν υπό το ίδιο τους το βάρος, η σύμβουλος συντήρησης υφασμάτων, Ksynia Marko, διερεύνησε τις δυνατότητες αντιμετώπισης του φαινομένου. Η ανάλυση έδειξε ότι οι κρεμαστές κουρτίνες είναι φτιαγμένες από ένα μεταξένιο βελούδο εξαιρετικά ευαίσθητο σε φθορές από την έκθεση στο φως. Με το πέρασμα του χρόνου, η οξείδωση των μεταξένιων ινών προκάλεσε το θρυμματισμό και την κατάρρευσή τους, εξαιτίας της βαρυτικής δύναμης.

Έχουν γίνει τουλάχιστον τρεις απόπειρες να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Κατά την πιο πρόσφατη προσπάθεια, η οποία χρονολογείται ήδη από το 1959, χρησιμοποιήθηκε ένα φυσικό συγκολλητικό λατέξ που ονομάζεται «γουταπέρκα» για να κολληθούν τα θραύσματα του μεταξένιου βελούδου σε νέα φόδρα – αλλά 50 χρόνια μετά, η κόλλα έχει χημικώς αλλοιωθεί. Είναι πλέον εύθραυστη και σκούρα, λεκιάζοντας το γνήσιο ύφασμα και αδυνατώντας να υποστηρίξει το βάρος της κουρτίνας.

Απομακρύναμε τις κουρτίνες από τη θέση τους για να βρούμε τους κατάλληλους διαλύτες και τη μέθοδο θεραπείας που απαιτούνται για να απομακρύνουμε την παλιά συγκολλητική ουσία, και καθαρίσαμε το μεταξένιο βελούδο και το επανασυνδέσαμε σε ένα νέο συνοδευτικό ιστό. Εντωμεταξύ, αρχίσαμε να αυξάνουμε το ποσό των £850 000 που απαιτούνται για τη χρηματοδότηση της συντήρησης του υπόλοιπου κρεβατιού, των κρεμαστών κουρτινών και των συνοδευτικών επίπλων, και της επανεκθέσής του.”

Download

Download this article as a PDF