Eksperymenty z opowiadaniem Teach article

Tłumaczenie Ewa Stokłosa. Bajki mogą we wspaniały sposób posłużyć do wyjaśniania praktycznych aspektów nauki podczas lekcji w szkole podstawowej.

Na początku tego roku prowadziłam dla dzieci w wieku 7-10 lat oraz ich rodziców warsztaty z praktycznych ćwiczeń połączonych z bajkami ludowymi. W wielu szkołach w Wielkiej Brytanii uczniowie pochodzą z różnych środowisk, a bywa, że w jednej szkole uczniowie posługują się 25 językami ojczystymi. Pomimo tych różnic, wszyscy lubią ciekawe bajki. Były one nie tylko zrozumiałe przez ludzi z różnych kultur, ale również promowały wartości i przekazywały wiedzę naukową.

Choć ćwiczenia te powstały dla dzieci i ich rodziców, można je przeprowadzić z wykorzystaniem tanich i łatwo dostępnych urządzeń, więc bez trudu można je odtworzyć w klasie. Poniżej opisuję ćwiczenia prezentujące różne aspekty nauki, a każdy z nich może zostać wprowadzony z pomocą bajki ludowej.

Ubijanie masła: dwie żabki

making butter
Rezultaty eksperymentów
można nawet zjeść.

Zdjęcie dzięki uprzejmości Sai
Pathmanathan

Pierwsze ćwiczenie, ubijanie masła, oparte jest na rosyjskiej bajce ludowej.

Dawno, dawno temu żyły sobie mała żabka i duża żabka. Pewnego dnia wyruszyły w podróż i dotarły do gospodarstwa mleczarskiego. Badając jego zakamarki wskoczyły przypadkiem do ogromnego wiadra pełnego śmietany. Brzeg wiadra był zbyt wysoki i śliski, aby żabki mogły się z niego wydostać.

Mała żabka powiedziała, że muszą pluskać dopóki ktoś ich nie uratuje, ale duża żabka stwierdziła, że nie ma siły na pływanie i zaczęła tonąć. Mała żabka namówiła dużą do pluskania, a gdy to robiły, śmietana zaczęła zamieniać się w masło. Wkrótce na powierzchni pływał spory jego kawałek. Żabki wspięły się na niego i udało im się wyskoczyć z wiadra i wrócić do domu.

Materiały

Dla każdego uczestnika:

  • Jednorazowy, plastikowy kieliszek lub inny niewielki, prześwitujący pojemnik z wąskim otworem
  • Plastikowa łyżka
  • Folia kuchenna (10 cm x 10 cm)
  • Mały balon

Dla klasy:

  • Nożyczki
  • 300-600 ml pełnotłustej śmietany (minimum 48% tłuszczu)
  • Opcjonalnie: krakersy lub chleb (ćwiczenia z jedzeniem zawsze zapadają w pamięć!)

Procedura

  1. Odetnijcie szyjkę balona.
  2. Wlejcie około 1 cm śmietany do pojemnika. (Im więcej wlejesz, tym dłuższe będzie ćwiczenie.)
  3. Umieśćcie folię na otworze pojemnika i rozciągnij szyjkę balonu na otworze, aby zapobiec wyciekom.
  4. Teraz potrząśnijcie! Śmietana zamieni się w masło w ciągu najwyżej 15 minut. W ciągu 5 minut zobaczycie, że gęstość i kolor śmietany zmieniają się: z rzadkiej w gęstą, a następnie w żółte ciało stałe. Będziecie mogli usłyszeć i poczuć stukanie podczas formowania się masła.
  5. Zdejmijcie balon i folię. Kawałek masła będzie pływał w białej, płynnej maślance.
  6. Opcjonalnie: przy pomocy plastikowej łyżeczki rozsmarujcie niewielką ilość masła na krakersie lub kawałku chleba. (Upewnij się, że zezwalają na to miejscowe przepisy.)

Co się dzieje?

Śmietana to emulsja: maleńkie kropelki (w tym przypadku są to kropelki tłuszczu) zawieszone są w innym płynie (jest to głównie woda, ale również białka, cukry i minerały, takie jak wapń). Proces wyrabiania masła sprawia, że kropelki zderzają się ze sobą. Jeśli uderzą się z wystarczającą siłą, przykleją się do siebie. Kawałek masła będzie robił się coraz większy, gdy przykleją się do niego kolejne kropelki.

Można zadać uczniom następujące pytania:

  • Skąd bierze się śmietana?
  • Co zawiera śmietana? Czym różni się od mleka?
  • Dlaczego w doświadczeniu użyliśmy pełnotłustej śmietany? Czy można by użyć do niego chudej śmietany albo mleka? Dlaczego/dlaczego nie?
  • Skoro tłuszcz znajduje się teraz w śmietanie, z czego zrobiona jest maślanka?
  • Morał powyższej historii również pasuje do ćwiczenia. Jak żabki, dzieci powinny pracować i się nie poddawać!

Wybuchające wulkany: Pele, wulkaniczna bogini ognia

Poniższe ćwiczenie, oparte na legendzie z Hawajów, wyjaśnia działanie wulkanu.

Pewnego dnia bogini morza Namaka pogniewała się na swoją siostrę Pele, boginię ognia. Ich rodzice, Matka Ziemia i Ojciec Niebo, wysłali Pele wraz z jej braćmi i innymi siostrami, aby znaleźli bezpieczne miejsce na kryjówkę przed Namaka. Łódką dopłynęli do wyspy, na której Pele rozpoczęła budowę domu kopiąc kijem dół, w którym następnie rozpaliła ognisko. Ogień wyrósł ponad ziemię i wypłynęły z niego do oceanu rzeki gorącej lawy, które odepchnęły wodę. Gdy lawa ochłodziła się, zamieniła się w kamień i w ten sposób powstała wyspa Kaua’i, nowy dom dla Pele i jej rodzeństwa.

volcano
Zdjęcie dzięki uprzejmości oenvoyage; źródło: Flickr

Namaka nadal jednak była zła, więc wysłała ogromne fale, które zalały dół i zgasiły ogień, więc Pele i jej rodzeństwo ponownie musieli uciekać. Znaleźli nową wyspę, a Pele znów wykopała dół i rozpaliła w nim ognisko; wypływająca z niego lawa utworzyła wyspę O’ahu. Namaka ponownie wysłała fale, które zalały nowy dom Pele. W końcu rodzeństwo dotarło do Big Island, która wznosiła się zbyt wysoko ponad wodę, aby fale Namaka mogły dosięgnąć ognia. Rdzenni mieszkańcy Hawajów wierzą, że Pele nadal mieszka w kraterze Kilauea na Big Island.

Materiały

Dla każdego uczestnika:

  • Mały kawałek gliny
  • Ołówek
  • Miseczka
  • Plastikowa łyżka

Dla klasy:

  • Soda oczyszczona (NaHCO3)
  • Ocet (CH3COOH)
  • Opcjonalnie: brokat lub cekiny (aby lawa lśniła)
  • Opcjonalnie: plastikowe kubki, plastikowe pipety 3 ml (do rozdzielenia octu)

Procedura

  1. Lepimy z gliny górę. To nasz wulkan.
  2. Przy pomocy tępej strony ołówka robimy na szczycie otwór na tyle głęboki, aby zmieściło się w nim trochę lawy.
  3. Umieszczamy wulkan w miseczce, aby „wybuchając” nie narobił bałaganu.
  4. Opcjonalnie: mieszamy sodę oczyszczoną z brokatem lub cekinami, aby lawa lśniła.
  5. Umieszczamy niewielką ilość sody oczyszczonej w otworze na szczycie wulkanu.
  6. Aby wulkan wybuchnął, delikatnie wlewamy (lub umieszczamy przy użyciu plastikowej pipety) do niego niewielką ilość octu.

Co się dzieje?

Wulkan to szpara w skorupie ziemskiej, przez którą z ogromną siłą wydostaje się stopiona skała (magma), gaz i popiół. Gazy uwalniane przez wulkan to głównie para wodna i dwutlenek węgla, ale inne mogą być niebezpieczne.

Mikstura lawy w eksperymencie to głównie soda oczyszczona, czyli zasada. Gdy kwas, jak na przykład ocet, wchodzi w reakcję z sodą oczyszczoną, uwalniane są bąbelki dwutlenku węgla.

Można zadać uczniom następujące pytania:

  • Co wyrzuca mieszaninę z dziury w twoim wulkanie?
  • Jak myślisz, z czego składają się bąbelki? Jakie inne gazy potrafisz nazwać?
  • Czy mieszanina jest gorąca? Dlaczego/dlaczego nie?
  • Jak można porównać to, co dzieje się w twoim wulkanie do tego, co odbywa się w wulkanie prawdziwym?

Możesz pokazać uczniom zastygłą lawę (np. pumeks), która jest zaskakująco lekka. Możesz również wprowadzić hawajskie słowa oznaczające różne rodzaje lawy: Pahoehoe to gładka lawa, która porusza się i ochładza powoli, a A’a to lawa, która ochładza się i porusza szybko.

Wypieranie wody: wrona i dzban

crow
W bajce Ezopa sprytna wrona
wykorzystała kamienie, aby
podnieść poziom wody w
dzbanku.

Zdjęcie dzięki uprzejmości
John Gerrard Keulemans;
źródło: Wikimedia Commons

Ćwiczenie oparto na bajce Ezopa o wronie i dzbanie; pokazuje ono, czym jest wypieranie wody.

Była sobie bardzo sprytna wrona. Pewnego gorącego dnia zachciało jej się pić i po długich poszukiwaniach wody dojrzała dzban wody, ale był on niemal pusty. Nie mogła dosięgnąć dziobem do wody, a gdyby przewróciła dzban, woda rozlałaby się i wsiąkła w ziemię zanim wrona zdążyłaby ją wypić.

Zastanowiwszy się chwilę, wrona wzięła kamień i wrzuciła go do dzbana. Zauważyła, że woda wzniosła się wyżej. Im więcej kamieni wrzucała, tym bardziej poziom wody się wznosił. Wkrótce mogła napić się orzeźwiającej wody.

Materiały

Dla każdego uczestnika:

  • Przezroczysty kubek jednorazowy
  • Pisak
  • Woda

Dla klasy:

  • Małe przedmioty, np. kawałki lodu, kamyki, muszelki czy glina

Procedura

  1. Napełnij kubek wodą do połowy, a następnie zaznacz pisakiem jej poziom.
  2. Wrzucaj przedmioty do wody jeden po drugim i obserwuj, jak zmienia się poziom wody.

Co się dzieje?

Wody nie można ugnieść, więc podnosi się ona (czyli zostaje wyparta) o tę samą objętość, jaką mają wrzucane do niej przedmioty. Zjawisko to może posłużyć do określenia objętości przedmiotu o nieregularnym kształcie i w ten sposób, wiedząc również ile waży przedmiot, możemy określić jego gęstość.

Objętość i gęstość mogą być pojęciami trudnymi do zrozumienia dla młodszych dzieci, ale mogą one zbadać, które przedmioty pływają, a które toną i obserwować podnoszenie się poziomu wody. Można zadać uczniom następujące pytania:

  • Dlaczego poziom wody się podnosi?
  • Czy większe przedmioty sprawiają, że poziom wody podnosi się bardziej niż w przypadku mniejszych przedmiotów?
  • A co z przedmiotami wklęsłymi, jak muszelki?
  • Ulep dwa różne kształty z dwóch kawałków gliny tej samej wielkości (np. kulkę i robaczka). Czy kształt wpływa na to, o ile podnosi się poziom wody?
  • Jaki wpływ na poziom wody mają obiekty, które pływają (np. lód)?
  • Starsze dzieci mogą poszukać sposobu na zmierzenie objętości różnych przedmiotów

Podziękowania

Ćwiczenia te powstały przy współpracy z brytyjskim Biochemical Societyw1.


Web References

  • w1 – brytyjskie Biochemical Society oferuje granty na zajęcia popularyzujące naukę, które pokazują młodym ludziom i społecznościom ekscytującą biologię molekularną.

Author(s)

Sai Pathmanathan to konsultantka ds. nauczania przedmiotów ścisłych, która przygotowuje i rozwija kreatywne materiały edukacyjne i warsztaty popularyzujące naukę. Była pracownikiem naukowym w Queen Mary na University of London, pracowała jako międzynarodowy edukator przedmiotów ścisłych w amerykańskiej National Science Foundation oraz jako dyrektorka Ignition*, wywodzącego się z Wielkiej Brytanii programu kreatywnego podejścia do nauczania przedmiotów ścisłych, tzw. STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics).

Review

Artykuł jest interesujący i nowatorski, gdyż pomaga nauczycielowi w przedstawianiu nauki w sposób interdyscyplinarny. Jako nauczycielka, chciałabym wykorzystać takie ćwiczenia na moich lekcjach, gdyż są świetnym sposobem na połącznie nauk ścisłych i humanistycznych – w tym przypadku opowiadania historii. Eksperymenty mogą okazać się bardzo ciekawe dla uczniów szkoły podstawowej i być dla nich czymś niespotykanym.

Christiana Th Nicolaou, Centre of Educational Research and Evaluation, Ministry of Education and Culture, Cypr

License

CC-BY-NC-SA

Download

Download this article as a PDF