Tłumaczenie Karolina Ciosek. Za pomocą gry detektywistycznej, Kenneth Wallace-Müller z projektu Genetyczne Jury pokazuje, jak w dochodzeniach kryminalnych wykorzystuje się DNA, a także porusza związane z tym pytania natury etycznej.
Piotr został znaleziony martwy w swoim pokoju hotelowym. Kto mógł go zabić? Jakie dowody DNA możesz znaleźć na miejscu zbrodni i jak możesz je zbadać? Czy możesz zidentyfikować zabójcę?
Gra jest przeznaczona dla uczniów w wieku 10-15 lat (zauważ, że recenzent zaleca tę grę dla starszych uczniów). Musisz zaplanować czas na wydrukowanie, wycięcie i zalaminowanie materiałów do gry oraz 30 minut na samą grę i dodatkowy czas na dyskusję.
Przed wprowadzeniem do gry wytłumacz, jak wykorzystuje się genetyczny odcisk palca. Nie zapomnij wyjaśnić, jaka jest różnica pomiędzy genetyczny odciskiem palca a zsekwencjonowaniem całego genomu. Pomocne mogą w tym być materiały Hodge & Wegener (2006) i źródła ze strony internetowej projektu Genetyczne Juryw1.
Aby rozpocząć grę będziesz potrzebować następujące materiały, które możesz pobrać ze strony internetowej projektu Genetyczne Juryw1.
Najlepiej, aby wszystkie materiały, oprócz karty pracy ucznia, były wydrukowane w kolorze i zalaminowane.
Sześcioro uczniów będzie grało podejrzanych: Alek, Eryk, Eliza, Oliwia, Marlena i Dawid. Rozdaj każdemu z uczniów kartę z zeznaniami i kartę z profilem DNA ich postaci.
Jeden z uczniów będzie policyjnym patologiem; daj jej/jemu kartę z raportem patologa i kartę z profilem DNA ofiary.
Opcjonalnie, jeden z uczniów może grać ofiarę: leżeć na podłodze z atrapą noża położoną obok. Nawet jeśli zdecydujesz się tylko wyobrazić sobie ofiarę i broń, połóż pięć kart z dowodami DNA ( z krwi z noża, z rączki noża, spod paznokci ofiary, z kurtki ofiary i z krwi z okna) na miejscu zbrodni.
Reszta klasy jest śledczymi pracującymi w grupach około 4-osobowych. Rozdaj tym uczniom karty pracy.
Nauczyciel pełni rolę głównego inspektora i lekarza sądowego. Nauczyciel będzie potrzebował kartek z profilami DNA z dowodu i bazę danych DNA.
Schemat (Rysunek 5, poniżej) ilustruje zasady gry.
Ostatniej nocy w miejscowym hotelu odkryto straszną zbrodnię. Piotr, znany biznesmen, został znaleziony martwy w swoim pokoju hotelowym przez dwóch gości: Alka i Oliwię, o godzinie 23.00. Natychmiast zadzwonili oni na policję, która chwilę później przyjechała na miejsce. Patolog zbadał ciało i ustalił godzinę zgonu na godzinę 21.00, czyli niedługo po tym, jak Piotr skończył jeść kolację.
Tego wieczoru Piotr urządzał przyjęcie dla kilku przyjaciół, aby uczcić ukończenie rękopisu książki o swoim życiu. Przyjęcie odbywało się w hotelowej jadalni z udziałem jego pięciu przyjaciół; wszyscy oni nocowali tej nocy w hotelu. Po przyjeździe policji obudzono pięciu gości i pokojówkę hotelową i zgromadzono ich na dole na przesłuchanie.
| Rodzaj próbki (np. krew, skóra) | Gdzie została znaleziona? |
|---|---|
| Skóra | Na kurtce ofiary |
| Imię | Notatki z zeznań podejrzanych | Czy podejrzewasz ją/jego? | Pobrać próbkę? (wybierz tylko trzy) |
|---|---|---|---|
| Alek | |||
| Eryk | |||
| Eliza | |||
| Oliwia | |||
| Marlena | |||
| Dawid |
| Próbka z miejsca zbrodni | Czy ta próbka pasuje do któregoś z podejrzanych? Jeśli tak, do którego? | Czy uważasz, że ta próbka pochodzi od mordercy? |
|---|---|---|
| Krew z parapetu | ||
| Krew na ostrzu noża | ||
| Krew na rączce noża | ||
| Komórki skóry pod paznokciami ofiary | ||
| Komórki skóry na kurtce ofiary |
Po aresztowaniu Eryk zdecydował wyznać policji, co się stało tamtej nocy.
W przeszłości Eryk był kilkakrotnie aresztowany za posiadanie i zażywanie narkotyków. Zdecydował jednak zapomnieć o swoim dawnym życiu i teraz ma swoją własną restaurację. Tylko garstka osób wiedziała o jego przeszłości, w tym Piotr. Piotr też miał mroczną przeszłość i znał Eryka bardzo dobrze. Zdecydował się szczegółowo opisać w swojej książce kryminalne życie Eryka.
W wieczór morderstwa Piotr świętował z przyjaciółmi, w tym z Erykiem, ukończenie książki organizując kolację w hotelu. Podczas rozmowy w czasie posiłku Eryk zorientował się, co Piotr o nim napisał w swojej książce i jak to może zepsuć jego reputację.
Po kolacji wszyscy goście zostali w restauracji na kawę. Eryk skończył i poszedł na spacer do ogrodu, aby obmyślić plan, jak uciszyć Piotra i ukraść jego książkę. Zakradł się do kuchni i ukradł nóż, schował go w kieszeni spodni. Eryk uknuł plan, że spotka się z Piotrem w sypialni jego pokoju hotelowego i – kiedy Piotr będzie się najmniej tego spodziewał – zabije go nożem.
Wszystko szło zgodnie z jego planem, ale kiedy Piotr umierał, leżąc na podłodze pokrytej krwią, Eryk usłyszał kroki zmierzające wprost do pokoju, złapał książkę i w panice przez przypadek upuścił nóż.
Wrócił szybko do pokoju i schował książkę w swojej walizce, zamierzając zniszczyć ją później. Planował użyć wymówki, że ma wczesne biznesowe spotkanie i odjechać wcześnie rano następnego dnia.
Profile DNA użyte w tej grze raczej słabo oddają wygląd rzeczywistych prążków prawdziwych profili DNA. Profilowanie angażuje naukowców sądowych poszukujących markerów (małych sekwencji) w DNA, wielkość tych fragmentów różni się pomiędzy ludźmi. Analizując wiele markerów, wszystkie zróżnicowane pod względem wielkości pomiędzy osobnikami, jest możliwe stworzenie niemal unikatowego profilu każdej osoby. Dawniej rozmiary markerów w profilach były pokazywane jako prążki różnej wielkości (coś jak kody kreskowe), obecnie profile są przedstawiane jako wykresy.
W Wielkiej Brytanii analizowane jest 10 par markerów i marker chromosomu płci, aby upewnić się, że dane dwie osoby ewidentnie się od siebie różnią. To daje prawdopodobieństwo znalezienia dwóch osób o takich samych profilach, mniejsze niż 1 na miliard (1 000 000 000). Prawdopodobieństwo znalezienia osoby o takim samym profilu rośnie u członków rodziny, którzy mają tych samych rodziców, dziadków itd. i u bliźniąt jednojajowych, których profile DNA są identyczne (lub niemal identyczne). Profile generowane w Anglii i Walii są aktualnie przechowywane w Narodowej Bazie Danych DNA Wielkiej Brytanii.
Rzeczywistość w grze „Śladami DNA” oddają profile DNA, które raczej mało przypominają oryginalne „kody kreskowe”, ale które zostały wygenerowane dla każdej z osób, a także dla każdego śladu z miejsca zbrodni (takiego jak krew, komórki skóry lub włosy). Osiem markerów użytych w grze wystarcza, aby odróżnić od siebie sześciu podejrzanych. Tak jak w rzeczywistości każdy z profili w grze jest porównywany z profilami pozostałych podejrzanych i innymi profilami znalezionymi w miejscu zbrodni. Mogą być one także porównane z profilami z bazy danych podejrzanych i kryminalistów oraz próbek z innych, wcześniejszych przestępstw.
Głównym problemem, z którym muszą się zmierzyć naukowcy sądowi podczas generowania realistycznych profili, są ślady na miejscu zbrodni zawierające DNA od kilku osób, ślady zawierające bardzo mało DNA lub ślady zawierające zdegradowane DNA. Te problemy mogą być przezwyciężone poprzez poszerzenie profilowania o wszystkich podejrzanych oraz osoby mogące przebywać na miejscu zbrodni lub zastosowanier nowszych technik profilowania i używanie większej liczby markerów DNA.
Technika profilowania DNA jest używana jako dopełnienie innych technik dochodzenia. Dlatego w sądzie dowody oparte o badanie DNA powinny być poparte dowodami niezależnymi od DNA, takimi jak nagranie video lub zeznania świadka.
Gra nasuwa kilka pytań natury etycznej odnośnie śledztw z użyciem baz danych DNA. Poniżej znajduje się kilka pytań z możliwymi odpowiedziami, które mogą być użyte w dyskusji. Pamiętaj, że nie ma tu właściwych odpowiedzi: rządy, lekarze, naukowcy i opinia publiczna – wszyscy mogą mieć różne zdanie.
Morderca był kilkakrotnie oskarżony o posiadanie narkotyków i za każdym razem jego DNA było zamieszczane w bazie danych. Gdyby mordercy nie było w bazie danych, próbki DNA musiałyby być zebrane od wszystkich podejrzanych (nie tylko od trzech). Użyteczne mogłyby być także bardziej „tradycyjne” dowody,, np. odciski palców lub, jeśli to możliwe – monitoring wewnętrzny oraz dochodzenie drogą dedukcji na podstawienie zeznań podejrzanych i świadków.
W Szkocji profile DNA podejrzanych, którzy okazali się niewinni, powinny być natychmiast zniszczone. W przypadku poważnych zbrodni, takich jak morderstwo, DNA osób uniewinnionych może być przechowywane przez trzy lata. DNA skazanych kryminalistów jest przechowywane w bazie danych na stałe.
Do niedawna w Anglii DNA było pobierane od każdego, kto został aresztowany i umieszczane w bazie danych – nawet DNA osób, które później zostały uniewinnione, były przechowywane na stałe. Na podstawie decyzji Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 2008 sytuacja w Anglii zmieni się na podobną do systemu szkockiego.
W Szkocji minimalny wiek, w jakim ktoś jest uznany za odpowiedzialnego popełnionego przestępstwa, wynosi osiem lat. Niektórzy ludzie uważają, że dzieci nie powinny być traktowane jak przestępcy i nazywane przestępcami, powinny one natomiast dostać szansę na wyciągnięcie nauki ze swoich błędów. Ale są też ludzie, którzy uważają, że młodzi napastnicy dużo częściej ponownie stają się przestępcami i umieszczenie ich DNA w bazie danych pomoże ich złapać, jeśli w przyszłości popełnią przestępstwo.
Pomimo że bazy danych DNA są bardzo pomocne w poszukiwaniu przestępców i identyfikowaniu ciał zmarłych, jest kilka powodów, dlaczego ludzie nie chcieliby, aby ich DNA było w bazie danych. Na przykład:
Gra powstała dzięki wspólnym staraniom zespołu Genetycznego Jury – Heather McQueen, Fiona Stewart, Sarah Keer-Keer i Kenneth Wallace-Müller – na Uniwersytecie w Edynburgu w Wielkiej Brytanii. Więcej szczegółów na stronie internetowej Gentycznego Juryw1.
Podziękowania dla Sandry Couperwhite, lekarza sądowego, współpracującej z policją z Lothian i Borders, za jej pomoc przy akapicie ‘Jak dobrze ta gra oddaje rzeczywistość?’
Aby pobrać materiały do gry detektywistycznej w wersji angielskiej wejdź na stronę:www.genejury.biology.ed.ac.uk/databaseDNAdetectives.html
Materiały są też dostępne w języku polskim:
Karty z dowodami (PDF lub Word® format)
Karty z zeznaniami podejrzanych i raportem patologa (PDF lub Word® format)
Karty z profilami DNA podejrzanych i ofiary (PDF lub Word® format)
Karta z profilami DNA dowodów i profilami z bazy danych DNA (PDF lub Word® format)
Aby dowiedzieć się więcej o zbieraniu danych DNA, zobacz: www.genejury.biology.ed.ac.uk/databaseTeachersResources.html
Listę dodatkowych materiałów dotyczących DNA znajdziesz na stronie internetowej Genetycznego Jury: www.genejury.biology.ed.ac.uk/learningzone_whoseDNA.html
Gardner G (2006) The detective mystery: an interdisciplinary foray into basic forensic science. Science in School 3: 35-38.
Artykuł dostarcza wspaniały pomysł, jak nauczać o cząsteczce DNA, w sposób, który powinien zmotywować większość uczniów. Jest możliwy do wykonania w większości klas szkolnych, wystarczy tylko, aby nauczyciel przeznaczył wystarczająco czasu na przygotowania.
Andrew Galea, Malta
Karty z zeznaniami podejrzanych i raportem patologa (Word)
Karty z zeznaniami podejrzanych i raportem patologa (Pdf)
Karty z profilami DNA podejrzanych i ofiary (Word)
Karty z profilami DNA podejrzanych i ofiary (Pdf)
Karta z profilami DNA dowodów i profilami z bazy danych DNA (Word)
Karta z profilami DNA dowodów i profilami z bazy danych DNA (Pdf)
Download this article as a PDF