1000 lat zapomnianej wiedzy Understand article

Tłumaczenie Justyna Rudzka. Yasmin Khan z Muzeum Nauki w Londynie, w Wielkiej Brytanii odkrywa przed nami jak bardzo nasza cywilizacja wzbogacona została przez cywilizację Muzułmańską oraz sugeruje bardziej wyważone podejście do historii nauki.

Isaac Newton, Karol Darwin, Albert Einstein. Jeśli spróbujesz sobie przypomnieć uczonych poznanych w szkole są duże szanse, że właśnie te nazwiska pojawią się na Twojej liście. Ilu jednak uczniów ma szansę uczyć się o naukowcach pochodzących spoza zachodniego świata, na przykład o Ibn al-Haithame, muzułmańskim uczonym w dziedzinie optyki, odkrywcy praw tyczących się odbicia promienia świetlnego i wynalazcy aparatu z mechanizmem otworkowym, żyjącym w XI wieku? Albo o Ibn Nafisie, który jako pierwszy opisał obserwacje płucnego obiegu krwi, a jego wnioski zostały przypisane 300 lat później Williamowi Harvey’owi? A co z Abbasem ibn Firnasem, który dokonał w IX wieku pierwszej próby lotu w dziejach ludzkości, wykorzystując odpowiedniej wielkości skrzydła pokryte ptasimi piórami? A ilu będzie wiedzieć o Zeng He chińskim muzułmaninie, który użył wyrafinowanej technologii do konstrukcji floty masywnych niemetalowych statków pięć wieków temu?

Wielu z nas jest nieświadomych do jakiego stopnia nasza współczesna cywilizacja została wzbogacona przez minione cywilizacje, do których zalicza się nieznane dziedzictwo cywilizacji muzułmańskiej. To dziedzictwo było częścią głównego nurtu kultury europejskiej przez wiele wieków co można dostrzec w skarbach naszej architektury takich jak kopuła Katedry Św. Pawła w Londynie (Wielka Brytania) podkowiaste łuki i gotyckie żebrowanie Al-Hambry w Grenadzie (Hiszpania).

Nawet nasza mowa zdradza naleciałości z języków z innych kultur – wiele angielskich słów używanych w nauce takich jak: alchemia, algorytm, alkaliczne, amalgamat, czy zero ma swoje korzenie w języku arabskim i stanowi dowód swoistego mariażu kultur, który wzbogacał zachodnią cywilizację poprzez wiele wieków. Historia astronomii również pokazuje wyraźne wpływy muzułmańskie na przykład w nazwach gwiazd. Nazwy: Betelgez, Rigel, Vega, Adebaraan i Fomalhaut mają arabskie korzenie, bądź też są tłumaczeniami na arabski nazw greckich nadanych przez Ptolemeusza. Inne terminy takie jak azymut (al-sumut), nadir (nazir) i zenit (al-samt) też wywodzą się z arabskiego.

Odkrycia opisane powyżej dokonane były w okresie często mylnie opisywanym w podręcznikach do historii jako Wieki Ciemne. Tamten okres, trwający mniej więcej od roku 600 n.e. do roku 1600 w świecie muzułmańskim był czasem płodnego rozwoju nauki, technologii i inżynierii, był to czas cywilizacyjnego postępu, który potem zadziałał jako katalizator dla zachodniego renesansu. Pośród europejskich uczonych silnie inspirowanych poprzez muzułmańskich odkrywców byli: Roger Bacon, Leonardo da Vinci, Kepler, Michał Anioł, Kopernik, Andreas Vesalius i Galileusz.

Wiele badań naukowych poświęcono wkładowi muzułmanów w naukę i cywilizację, dotychczasowe jednak wyniki tych prac znane są tylko w środowiskach akademickich. Nauczyciele i uczniowie wciąż nie mogą znaleźć materiałów pisanych zrozumiałym językiem. Cztery lata temu brytyjska Fundacja dla Nauki, Technologii i Cywilizacji (FSTC) rozpoczęła misję popularyzacji muzułmańskiego wkładu w  cywilizację poprzez stronę internetową poświęconą muzułmańskiemu dziedzictwu^w1. Po raz pierwszy dzięki pośrednictwu Internetu informacja o tym pomijanym zwykle okresie historycznym jest łatwo dostępna dla szerszej publiczności. Strona ta stała się szybko popularnym źródłem informacji o wkładzie muzułmanów w naukę i kluczowym źródłem wiedzy dla nauczycieli, którzy pragną nawiązywać do historii nauki na swoich zajęciach.

Po założeniu strony zapotrzebowanie na źródła i materiały tyczące się tego tematu wzrosło gwałtownie. Żeby odpowiedzieć na to zapotrzebowanie stworzono objazdową wystawę na temat muzułmańskiej nauki, technologii, odkryć, wynalazków oraz ich znaczenia dla cywilizacji współczesnej. Wystawa zatytułowana 1001 wynalazków ^w2 pokazana została po raz pierwszy w Wielkiej Brytanii w Muzeum Nauki i Przemysłu w Manchesterze^w3 na początku tego roku.

Po raz pierwszy zwiedzający, w tym szkolne wycieczki, mieli możliwość odkrycia innowacji wniesionych przez świat muzułmański, wiele z nich ma ciągle wpływ na nasze życie. Wpływ ten zawiera w sobie zarówno odkrycie kawy jako napoju jak i stworzenie skomplikowanych mechanicznych urządzeń,  takich jak napęd odrzutowy czy rakietowy. Muzułmańscy naukowcy, uczeni, wszechstronni matematycy i pionierzy tacy jak żyjący w X wieku Abum Qasim Al-Zahrawi (znany na Zachodzie jako Abulcasis) poświęcili swe życie projektowaniu różnorakich niezbędnych wynalazków, z których do dziś korzysta ludzkość. Innowacje wprowadzone przez arabskich naukowców to np. używanie katgutu w chirurgii (nić do szycia narządów i tkanek oraz podwiązywania naczyń, uzyskiwana z warstwy podśluzowej jelit baranich lub kozich, która ulega wchłonięciu po upływie kilkunastu dni. Przyp. tłum.), a także cały zestaw chirurgicznych instrumentów, wliczając w to szczypce używane przy odbieraniu porodów.

Najbardziej cenionym elementem wystawy jest malowniczy manuskrypt przedstawiający muzułmańskich, brodatych astronomów, ubranych w tradycyjne stroje i turbany pracujących w szesnastowiecznym tureckim obserwatorium. Ci mężczyźni reprezentują zapomniane role – skrupulatnych obserwatorów gwiazd, zapisujących obserwacje, posługujących się precyzyjnymi instrumentami i wykonujących naukowe eksperymenty, a wszystko to, jest uczciwym wyznaniem ich wiary i szukaniem wiedzy dla dobra ludzkości.

Dzięki ogromnemu altruizmowi i filantropii złoty wiek islamskiej nauki trwał ponad 1000 lat. Trwa dyskusja nad tym, co spowodowało zmierzch tego okresu w XVII wieku. Powinniśmy zachęcić uczniów, zarówno muzułmanów jaki i nie muzułmanów, by czerpali wiedzę z tej cywilizacji i jej bogatego dziedzictwa.

Słyszałam kiedyś nauczyciela nauk ścisłych opisującego skargi swych uczniów – byli oni znudzeni uczeniem się o naukowcach, którzy mieli przeważnie anglosaskie pochodzenie oraz byli mężczyznami. To jest typowe dla istniejącej tendencji do patrzenia na historię i naukę poprzez eurocentryczne okulary i ignorowanie wkładu innych cywilizacji. Nauczyciele wiedzą jak ważna dla rozwoju uczniów jest możliwość poznawania i identyfikowania się ze wzorcami. Uczennice, które pragną poświęcić się karierze naukowej, zwłaszcza pochodzące z mniejszości etnicznych, mogą znaleźć inspirację w nieznanych bohaterkach. Na przykład w Miriam al-Jili-alAstrulabi , która ręcznie stworzyła skomplikowany przyrząd astronomiczny – astrolabium, prototyp globalnego systemu ustalania położenia, czy też w przedsiębiorczej Fatimie al-Fihri, która w IX wieku w Maroku ufundowała najstarszy na świecie uniwersytet.

Inicjatywy takie jak ”1001 wynalazków” mogą zachęcić młodych ludzi do brania udziału w życiu społeczeństwa. Programy te mogą mieć trwały i pozytywny efekt na następne pokolenie przedsiębiorców, naukowców, inżynierów, lekarzy wszelkich społeczności. Obecna wystawa już wywarła pozytywny wpływ pokazując osiągnięcia cywilizacji muzułmańskiej. W czerwcu 2006 David Bocking, który towarzyszył szkolnej grupie zwiedzającej wystawę napisał w brytyjskim wydaniu Times Educational Supplement (dodatku edukacyjnym Times’a) celny komentarz muzułmańskiego chłopca:

„To nauczyło nas wiele – powiedział Hassan Zaffar – jestem muzułmaninem i to zainspirowało mnie, sprawiło, że podziwiam tych ludzi i jestem z nich dumny. Sprawiło, że pragnę zrobić coś takiego jak oni.”

Nauczyciele i politycy stopniowo zaczynają zdawać sobie sprawę, że istnieje potrzeba bardziej trafnego i dokładnego przedstawiania historii nauki, która stanowi ważny element szkolnej edukacji. Proces ten jest równoznaczny z podkreśleniem i docenieniem wpływu innych cywilizacji, które wniosły znaczącą wiedzę w zamierzchłej przeszłości. Przyszłym wyzwaniem dla ludzi zajmujących się rozwojem nauki, będzie znalezienie metody włączenia tych informacji w główny nurt lekcji w szkole tyczących się nauk ścisłych.

Wpojenie naszym dzieciom spójnego, zrównoważonego spojrzenia na świat poprzez system edukacji jest fundamentalne dla podtrzymania harmonijnego współistnienia różnych kultur w naszym społeczeństwie. Przejście w stronę bardziej zrównoważonego spojrzenia na historię nauki jest krokiem we właściwym kierunku. Uczniowie będą się lepiej rozwijać, jeśli zapewnimy im kontakt z wiedzą i ideami, które pozwolą im na utrzymanie swej tożsamości kulturowej. W trakcie edukacji nauczyciele powinni przypominać jak dziedzictwo wielu cywilizacji kształtuje świat. Jedną z tych cywilizacji jest na pewno cywilizacja muzułmańska, której wpływy ciągle są łatwo zauważalne zarówno w  Europie jak i w reszcie świata. To szczególne dziedzictwo mogło zostać zapomniane, ale teraz odkrywane jest ponownie przez wszystkich tych, którzy zainteresowani są cywilizacją człowieka i jej postępem.

Download

Download this article as a PDF