Eksperymenty z opowiadaniem Teach article

Tłumaczenie Ewa Stokłosa. Bajki mogą we wspaniały sposób posłużyć do wyjaśniania praktycznych aspektów nauki podczas lekcji w szkole podstawowej.

Na początku tego roku prowadziłam dla dzieci w wieku 7-10 lat oraz ich rodziców warsztaty z praktycznych ćwiczeń połączonych z bajkami ludowymi. W wielu szkołach w Wielkiej Brytanii uczniowie pochodzą z różnych środowisk, a bywa, że w jednej szkole uczniowie posługują się 25 językami ojczystymi. Pomimo tych różnic, wszyscy lubią ciekawe bajki. Były one nie tylko zrozumiałe przez ludzi z różnych kultur, ale również promowały wartości i przekazywały wiedzę naukową.

Choć ćwiczenia te powstały dla dzieci i ich rodziców, można je przeprowadzić z wykorzystaniem tanich i łatwo dostępnych urządzeń, więc bez trudu można je odtworzyć w klasie. Poniżej opisuję ćwiczenia prezentujące różne aspekty nauki, a każdy z nich może zostać wprowadzony z pomocą bajki ludowej.

Ubijanie masła: dwie żabki

Pierwsze ćwiczenie, ubijanie masła, oparte jest na rosyjskiej bajce ludowej.

Dawno, dawno temu żyły sobie mała żabka i duża żabka. Pewnego dnia wyruszyły w podróż i dotarły do gospodarstwa mleczarskiego. Badając jego zakamarki wskoczyły przypadkiem do ogromnego wiadra pełnego śmietany. Brzeg wiadra był zbyt wysoki i śliski, aby żabki mogły się z niego wydostać.

Mała żabka powiedziała, że muszą pluskać dopóki ktoś ich nie uratuje, ale duża żabka stwierdziła, że nie ma siły na pływanie i zaczęła tonąć. Mała żabka namówiła dużą do pluskania, a gdy to robiły, śmietana zaczęła zamieniać się w masło. Wkrótce na powierzchni pływał spory jego kawałek. Żabki wspięły się na niego i udało im się wyskoczyć z wiadra i wrócić do domu.

Materiały

Dla każdego uczestnika:

• Jednorazowy, plastikowy kieliszek lub inny niewielki, prześwitujący pojemnik z wąskim otworem
• Plastikowa łyżka
• Folia kuchenna (10 cm x 10 cm)
• Mały balon

Dla klasy:

• Nożyczki
• 300-600 ml pełnotłustej śmietany (minimum 48% tłuszczu)
• Opcjonalnie: krakersy lub chleb (ćwiczenia z jedzeniem zawsze zapadają w pamięć!)

Procedura

1. Odetnijcie szyjkę balona.
2. Wlejcie około 1 cm śmietany do pojemnika. (Im więcej wlejesz, tym dłuższe będzie ćwiczenie.)
3. Umieśćcie folię na otworze pojemnika i rozciągnij szyjkę balonu na otworze, aby zapobiec wyciekom.
4. Teraz potrząśnijcie! Śmietana zamieni się w masło w ciągu najwyżej 15 minut. W ciągu 5 minut zobaczycie, że gęstość i kolor śmietany zmieniają się: z rzadkiej w gęstą, a następnie w żółte ciało stałe. Będziecie mogli usłyszeć i poczuć stukanie podczas formowania się masła.
5. Zdejmijcie balon i folię. Kawałek masła będzie pływał w białej, płynnej maślance.
6. Opcjonalnie: przy pomocy plastikowej łyżeczki rozsmarujcie niewielką ilość masła na krakersie lub kawałku chleba. (Upewnij się, że zezwalają na to miejscowe przepisy.)

Co się dzieje?

Śmietana to emulsja: maleńkie kropelki (w tym przypadku są to kropelki tłuszczu) zawieszone są w innym płynie (jest to głównie woda, ale również białka, cukry i minerały, takie jak wapń). Proces wyrabiania masła sprawia, że kropelki zderzają się ze sobą. Jeśli uderzą się z wystarczającą siłą, przykleją się do siebie. Kawałek masła będzie robił się coraz większy, gdy przykleją się do niego kolejne kropelki.

Można zadać uczniom następujące pytania:

• Skąd bierze się śmietana?
• Co zawiera śmietana? Czym różni się od mleka?
• Dlaczego w doświadczeniu użyliśmy pełnotłustej śmietany? Czy można by użyć do niego chudej śmietany albo mleka? Dlaczego/dlaczego nie?
• Skoro tłuszcz znajduje się teraz w śmietanie, z czego zrobiona jest maślanka?
• Morał powyższej historii również pasuje do ćwiczenia. Jak żabki, dzieci powinny pracować i się nie poddawać!

Wybuchające wulkany: Pele, wulkaniczna bogini ognia

Poniższe ćwiczenie, oparte na legendzie z Hawajów, wyjaśnia działanie wulkanu.

Pewnego dnia bogini morza Namaka pogniewała się na swoją siostrę Pele, boginię ognia. Ich rodzice, Matka Ziemia i Ojciec Niebo, wysłali Pele wraz z jej braćmi i innymi siostrami, aby znaleźli bezpieczne miejsce na kryjówkę przed Namaka. Łódką dopłynęli do wyspy, na której Pele rozpoczęła budowę domu kopiąc kijem dół, w którym następnie rozpaliła ognisko. Ogień wyrósł ponad ziemię i wypłynęły z niego do oceanu rzeki gorącej lawy, które odepchnęły wodę. Gdy lawa ochłodziła się, zamieniła się w kamień i w ten sposób powstała wyspa Kaua’i, nowy dom dla Pele i jej rodzeństwa.

Namaka nadal jednak była zła, więc wysłała ogromne fale, które zalały dół i zgasiły ogień, więc Pele i jej rodzeństwo ponownie musieli uciekać. Znaleźli nową wyspę, a Pele znów wykopała dół i rozpaliła w nim ognisko; wypływająca z niego lawa utworzyła wyspę O’ahu. Namaka ponownie wysłała fale, które zalały nowy dom Pele. W końcu rodzeństwo dotarło do Big Island, która wznosiła się zbyt wysoko ponad wodę, aby fale Namaka mogły dosięgnąć ognia. Rdzenni mieszkańcy Hawajów wierzą, że Pele nadal mieszka w kraterze Kilauea na Big Island.

Materiały

Dla każdego uczestnika:

• Mały kawałek gliny
• Ołówek
• Miseczka
• Plastikowa łyżka

Dla klasy:

• Soda oczyszczona (NaHCO₃)
• Ocet (CH₃COOH)
• Opcjonalnie: brokat lub cekiny (aby lawa lśniła)
• Opcjonalnie: plastikowe kubki, plastikowe pipety 3 ml (do rozdzielenia octu)

Procedura

1. Lepimy z gliny górę. To nasz wulkan.
2. Przy pomocy tępej strony ołówka robimy na szczycie otwór na tyle głęboki, aby zmieściło się w nim trochę lawy.
3. Umieszczamy wulkan w miseczce, aby „wybuchając” nie narobił bałaganu.
4. Opcjonalnie: mieszamy sodę oczyszczoną z brokatem lub cekinami, aby lawa lśniła.
5. Umieszczamy niewielką ilość sody oczyszczonej w otworze na szczycie wulkanu.
6. Aby wulkan wybuchnął, delikatnie wlewamy (lub umieszczamy przy użyciu plastikowej pipety) do niego niewielką ilość octu.

Co się dzieje?

Wulkan to szpara w skorupie ziemskiej, przez którą z ogromną siłą wydostaje się stopiona skała (magma), gaz i popiół. Gazy uwalniane przez wulkan to głównie para wodna i dwutlenek węgla, ale inne mogą być niebezpieczne.

Mikstura lawy w eksperymencie to głównie soda oczyszczona, czyli zasada. Gdy kwas, jak na przykład ocet, wchodzi w reakcję z sodą oczyszczoną, uwalniane są bąbelki dwutlenku węgla.

Można zadać uczniom następujące pytania:

• Co wyrzuca mieszaninę z dziury w twoim wulkanie?
• Jak myślisz, z czego składają się bąbelki? Jakie inne gazy potrafisz nazwać?
• Czy mieszanina jest gorąca? Dlaczego/dlaczego nie?
• Jak można porównać to, co dzieje się w twoim wulkanie do tego, co odbywa się w wulkanie prawdziwym?

Możesz pokazać uczniom zastygłą lawę (np. pumeks), która jest zaskakująco lekka. Możesz również wprowadzić hawajskie słowa oznaczające różne rodzaje lawy: Pahoehoe to gładka lawa, która porusza się i ochładza powoli, a A’a to lawa, która ochładza się i porusza szybko.

Wypieranie wody: wrona i dzban

Ćwiczenie oparto na bajce Ezopa o wronie i dzbanie; pokazuje ono, czym jest wypieranie wody.

Była sobie bardzo sprytna wrona. Pewnego gorącego dnia zachciało jej się pić i po długich poszukiwaniach wody dojrzała dzban wody, ale był on niemal pusty. Nie mogła dosięgnąć dziobem do wody, a gdyby przewróciła dzban, woda rozlałaby się i wsiąkła w ziemię zanim wrona zdążyłaby ją wypić.

Zastanowiwszy się chwilę, wrona wzięła kamień i wrzuciła go do dzbana. Zauważyła, że woda wzniosła się wyżej. Im więcej kamieni wrzucała, tym bardziej poziom wody się wznosił. Wkrótce mogła napić się orzeźwiającej wody.

Materiały

Dla każdego uczestnika:

• Przezroczysty kubek jednorazowy
• Pisak
• Woda

Dla klasy:

• Małe przedmioty, np. kawałki lodu, kamyki, muszelki czy glina

Procedura

1. Napełnij kubek wodą do połowy, a następnie zaznacz pisakiem jej poziom.
2. Wrzucaj przedmioty do wody jeden po drugim i obserwuj, jak zmienia się poziom wody.

Co się dzieje?

Wody nie można ugnieść, więc podnosi się ona (czyli zostaje wyparta) o tę samą objętość, jaką mają wrzucane do niej przedmioty. Zjawisko to może posłużyć do określenia objętości przedmiotu o nieregularnym kształcie i w ten sposób, wiedząc również ile waży przedmiot, możemy określić jego gęstość.

Objętość i gęstość mogą być pojęciami trudnymi do zrozumienia dla młodszych dzieci, ale mogą one zbadać, które przedmioty pływają, a które toną i obserwować podnoszenie się poziomu wody. Można zadać uczniom następujące pytania:

• Dlaczego poziom wody się podnosi?
• Czy większe przedmioty sprawiają, że poziom wody podnosi się bardziej niż w przypadku mniejszych przedmiotów?
• A co z przedmiotami wklęsłymi, jak muszelki?
• Ulep dwa różne kształty z dwóch kawałków gliny tej samej wielkości (np. kulkę i robaczka). Czy kształt wpływa na to, o ile podnosi się poziom wody?
• Jaki wpływ na poziom wody mają obiekty, które pływają (np. lód)?
• Starsze dzieci mogą poszukać sposobu na zmierzenie objętości różnych przedmiotów

Podziękowania

Ćwiczenia te powstały przy współpracy z brytyjskim Biochemical Society^w1.

Download

Download this article as a PDF