Ανάμεικτες αισθήσεις: κατανοώντας τη συναισθησία Understand article

Μετάφραση από: Νεφέλη Γαρούφη (Nefeli Garoufi) – Φοιτήτρια Βιολογίας, ΕΚΠΑ και Παναγιώτη Κ. Στασινάκη (Panagiotis K. Stasinakis) - Εκπαιδευτικός, Βιολόγος, MEd, PhD, Πανελλήνια Ένωση…

Τι χρώμα είναι η Τρίτη; Αυτή η ερώτηση μπορεί να μη βγάζει νόημα για τους περισσότερους ανθρώπους – αλλά σε κάποιους άλλους, που είναι γνωστοί ως συναισθητικοί, είναι απολύτως κατανοητή, αν και ο καθένας θα έχει, πιθανότατα, και διαφορετική απάντηση.

«Συναισθησία» σημαίνει (κυριολεκτικά) «κοινή αντίληψη». Είναι ένα νευρολογικό φαινόμενο κατά το οποίο η αντίληψη σε μία αίσθηση αυτόματα επάγει ένα ερέθισμα και σε μία άλλη – έτσι, για παράδειγμα, η σκέψη αφηρημένων ιδεών όπως οι αριθμοί ή οι ημέρες της εβδομάδας προκαλεί συσχέτιση με συγκεκριμένα χρώματα. Δεν είναι ξεκάθαρο «γιατί» συμβαίνει, αλλά η συναισθησία μελετάται επιστημονικά όλο και περισσότερο, με στόχο να αποκαλυφθούν οι σχετικοί λόγοι που την προκαλούν. Μέχρι τώρα, έχουν βρεθεί σύνδεσμοι τόσο με νευρολογικούς όσο και με γενετικούς παράγοντες.

Τύποι/Είδη συναισθησίας

Μία μεγάλη μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο αποκάλυψε ότι περίπου το τέσσερα τοις εκατό (4%) του πληθυσμού βιώνει μία μορφή συναισθησίας (Simner et al, 2006). Συχνά, οι συναισθητικοί δεν έχουν ιδέα ότι οι διαισθητήριες σχέσεις τους είναι ασυνήθιστες, ακόμη κι αν βιώνουν αρκετά διαφορετικά είδη. Διαισθητήριες σχέσεις, που προκαλούνται από ερεθίσματα όπως γράμματα, αριθμοί και μουσικές νότες, είναι γνωστές για κάθε φυσική αίσθηση – από οπτικές αισθήσεις, όπως χρώμα, μέχρι ήχους, οσμές, υφές, ακόμη και γεύσεις.

Μία από τις πιο κοινές μορφές είναι η συναισθησία γραφής-χρώματος, η οποία είναι η συσχέτιση γραμμάτων και αριθμών με συγκεκριμένα χρώματα. Στο αντίθετο άκρο είναι οι σαγηνευτικές ιστορίες ανθρώπων για τους οποίους οι λέξεις έχουν γεύση (συναισθησία λεξιλογίου-γεύσης), και μουσικών όπως ο Pharrell Williams που χρησιμοποιούν τη χρωματισμένη τους ακοή για να δημιουργήσουν τη μουσική τους (χρωμαισθησία, ακουστική-οπτική συναισθησία).

 

 

Η συναισθησία αριθμών-χρωμάτων είναι η μορφή που έχει ερευνηθεί περισσότερο, επειδή είναι εύκολη στο να μελετηθεί χρησιμοποιώντας απλές δοκιμές. Μεγάλες μελέτες που συγκρίνουν τους συναισθητικούς λεξιλογίου-γεύσης μεταξύ τους και με μη-συναισθητικούς, έχουν αποκαλύψει μεγάλη ποικολομορφία, ακόμη και εντός αυτής της μίας μορφής συναισθησίας. Για παράδειγμα, κάποιοι συναισθητικοί αριθμών-χρωμάτων βλέπουν τα προκλητικά χρώματα στο περιβάλλοντα χώρο, ενώ άλλοι τα αντιλαμβάνονται διανοητικά, με το «μάτι του νου τους». Άλλο εύρημα είναι ότι οι περισσότερες συναισθητικές συσχετίσεις είναι πολύ προσωπικές, και η ζωηρή αλφάβητος κάθε συναισθητικού αριθμών-χρωμάτων, είναι ξεχωριστή και μοναδική. Ίσως απροσδόκητα, ωστόσο, τα γράμματα I, O, X και Z τείνουν να εμφανίζονται ως μαύρα ή άσπρα από τους περισσότερους συναισθητικούς αριθμών-χρωμάτων, ακόμη και από μία χρωματιστή με τα χρώματα του ουράνιου τόξου, κατά τα άλλα, αλφάβητο.

Επομένως, ποιος τύπος ανθρώπου, είναι πιο πιθανό να βιώσει συναισθησία; Μία πρόσφατη έρευνα που έλεγξε χιλιάδες ανθρώπους για συναισθησία ανέτρεψε μία παλιά θεωρία ότι το φαινόμενο είναι πιο κοινό στις γυναίκες (Simner & Carmichael, 2015). Ο Simon Baron-Cohen, ένας από τους κυριότερους ερευνητές αυτισμού, έχει βρει ότι η συναισθησία είναι πιο κοινή μεταξύ ατόμων με αυτισμό (Baron-Cohen et al, 2013), ένα εύρημα που συνδέεται με την απίστευτη περίπτωση του Daniel Tammet, ενός υψηλής λειτουργικότητας αυτιστικού με πολύμορφη συναισθησία. Το 2004, ο Tammet χρησιμοποίησε τη συναισθησία του για να τον βοήθησει να απομνημονεύσει και απαγγείλει τα πρώτα 20,000 δεκαδικά ψηφία του αριθμού π (pi).

Τι προκαλεί τη συναισθησία;

Ενώ πολλές συναισθητικές εμπειρίες φαίνονται (αρκετά) εξωτικές, όλοι έχουμε την τάση να συνδέουμε μαζί ιδιότητες διφορετικών αισθήσεων – ένα φαινόμενο γνωστό ως διατροπική συσχέτιση. Για παράδειγμα, πολλοί τείνουν να συμφωνήσουν ότι οι ήχοι υψηλού τόνου θα έπρεπε «να ταιριάζουν» με πιο ανοιχτά χρώματα, ενώ οι πιο βαθιοί ήχοι ανήκουν σε πιο σκούρα χρώματα.

Άρα, τι ακριβώς είναι διαφορετικό στο συναισθητικό εγκέφαλο; Μελέτες νευροαπεικόνισης παρουσιάζουν διαφορές μεταξύ συναισθητικών και μη-συναισθητικών στον τρόπο με τον οποίο δομείται ο εγκέφαλος, παραπέμπτοντας σε μία βιολογική εξήγηση του φαινομένου. Μία μελέτη το 2007 έδειξε ότι άνθρωποι με αριθμο-χρωματική συναισθησία έχουν πιο ισχυρές συνδέσεις σε κάποιες περιοχές του φλοιού (Rouw & Scholte, 2007), ενώ άλλες έχουν δείξει ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη δραστηριότητα κατά τη σύνδεση των περιοχών του εγκεφάλου που επεξεργάζεται το χρώματα με άλλες περιοχές (Tomson et al, 2013).

Θα μπορούσε, επίσης, να υπάρχει και γενετική βάση για τη συναισθησία; Το 1883, ο Francis Galton ανέφερε ότι η συναισθησία φαινόταν να μεταδίδεται ενδοοικογενειακά (Galton, 1883). Η παρούσα άποψη είναι ότι η συναισθησία είναι, τουλάχιστον εν μέρει, γενετική: μελέτες οικογενειών με πολλαπλούς συναισθητικούς έχουν βρει αρκετές περιοχές στο γονιδίωμα που συσχετίζονται με το φαινόμενο (Asher et al, 2009; Tomson et al, 2011). Αυτές οι μελέτες αφορούν μικρό αριθμό υποκειμένων για να συσχετιστούν συγκεκριμένα γονίδια, κι έτσι μία μεγάλης κλίμακας γενετική μελέτη των συναισθητικών αριθμών-χρωμάτων είναι σε εξέλιξη αυτή τη στιγμή, υπό τον Simon Fisher στο Ινστιτούτο Max Planck για Ψυχογλωσσολογία στην Ολλανδία.

Η συναισθησία μέσα στην τάξη

Όντας το μέρος στο οποίο αλφάβητα, αριθμοί και ημερολόγιο εντυπώνονται στη μνήμη μας, η σχολική τάξη μπορεί να παίξει έναν κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη της συναισθησίας. Μελέτες πολλών χρόνων στο Ηνωμένο Βασίλειο, που σχετίζονται με παιδιά σε δημοτικά σχολεία, έχουν αποκαλύψει ότι η συναισθησία χρειάζεται κάποιο χρόνο για να αναπτυχθεί: λίγα παιδιά σε κάθε δημοτικό σχολείο που έγιναν συναισθητικοί αριθμών-χρωμάτων ξεκίνησαν να σχηματίζουν τις συσχετίσεις κατά τη διάρκεια νεαρών σχολικών χρόνων, και κατέληξαν σταδιακά στα χρώματα της αλφαβήτου τους (Simner & Bain, 2013). Τέτοια παιδιά επέλεξαν σταθερά χρώματα για το 34% της αλφαβήτου στις ηλικίες 6-7, 48% μέχρι τις ηλικίες 7-8, και 71% μέχρι τα 10-11 χρόνια.

Οι διδάσκοντες ή οι γονείς συχνά αντιλαμβάνονται τις συναισθητικές συσχετίσεις ενός παιδιού όταν αυτό κάνει κάποιο σχόλιο που συνδυάζει/αναμειγνύει δύο αισθήσεις – για παράδειγμα, ένα ανάστατο στομάχι που έχει «κίτρινη αίσθηση» ή ότι κάποιος χρησιμοποίησε «λάθος χρώμα» για να γράψει την λέξη Τρίτη. Εκτός κι αν ένα παιδί αναφέρει ότι οι αντιλήψεις του/της παρεμβαίνουν στη διαδικασία μάθησης, η συναισθησία είναι πιθανό να είναι απλά ένα μέρος του τρόπου με τον οποίο βιώνει τον κόσμο, χωρίς δυσμενείς επιπτώσεις.

Μπορεί, όμως, η συναισθησία να είναι ευεργετική μέσα στην τάξη; Ανέκδοτα και έρευνες δείχνουν ότι ναι, ορισμένες φορές, μπορεί. Άτομα με αριθμο-χρωματική συναισθησία συχνά αναφέρουν ότι τα χρώματα τους βοηθούν να θυμούνται αριθμούς τηλεφώνου ή άλλες αριθμητικές πληροφορίες, ενώ και σε ψυχολογικές μελέτες, οι συναισθητικοί αποδίδουν καλύτερα σε σχέση με μη-συναισθητικούς σε κάποιες ασκήσεις μνήμης, όταν μπορούν να χρησιμοποιήσουν επιπλέον χαρακτηριστικά για να τους βοηθήσουν να θυμηθούν (Watson et al, 2014). Στο βιβλίο του, Born on a Blue Day, ο Daniel Tammet περιγράφει πώς η αίσθησή του για το ξεχωριστό χρώμα, σχήμα και τοποθεσία κάθε αριθμού στο διάστημα, τον βοηθάει να λύσει περίπλοκες μαθηματικές εξισώσεις στο “άψε-σβήσε” (Tammet, 2006).

 

 

Παρελθόν και παρόν

Μερικές φορές, οι συναισθητικές αισθήσεις έχουν ερμηνευθεί ως υπερφυσικές, εξαιτίας της φαινομενικά εξω-πραγματικής φύσης τoυ φαινομένου. Ο νευροβιολόγος και συγγραφέας VS Ramachandran ανέφερε την ασυνήθη περίπτωση ενός νεαρού άντρα του οποίου η συναισθησία πήρε τη μορφή, του να βλέπει χρωματιστά φωτοστέφανα γύρω από τα πρόσωπα των ανθρώπων. Αυτή η περίπτωση, πιθανόν, αποτελεί και μία εξήγηση σε ιστορίες της Λαογραφίας για ανθρώπους που βλέπουν αύρες (Ramachandran et al, 2012).

Σήμερα, η προοδεύουσα γνώση για τη βιολογική βάση της συναισθησίας στον εγκέφαλο μεταφέρει αυτές τις συσχετίσεις από τη σφαίρα του τρομακτικού στο εσωτερικό ενός εργαστηρίου. Η συναισθησία είναι αξιοσημείωτη στο ότι οι εντυπώσεις που παράγει είναι, και βαθιά υποκειμενικές και αρκετά σταθερές για κάθε άτομο. Με αυτό τον τρόπο θυμόμαστε πως αν και μπορεί να συμφωνούμε στο ότι (για παράδειγμα) μία ντομάτα είναι κόκκινη ή ότι δύο και δύο  κάνουν τέσσερα, το εσωτερικό μας βίωμα των ιδεών που συμμετέχουν σε τόσο προφανώς πραγματικές δηλώσεις είναι ποικίλο και προσωπικό. 

Download

Download this article as a PDF