Η επιστήμη του χιούμορ από τον Allan Reiss Inspire article

Μετάφραση από Σφλώμος Γεώργιος (George Sflomos). Οι άντρες και οι γυναίκες αντιδρούν διαφορετικά στο χιούμορ. Ο Allan Reiss εξηγεί στην Eleanor Hayes γιατί αυτό είναι είδηση.

Φανταστείτε να χάσετε ξαφνικά τον έλεγχο των εκούσιων μυών σας και να πέσετε στο έδαφος έχοντας τις αισθήσεις σας αλλά να είστε προσωρινά ανίκανοι να κινηθείτε. Αυτό λέγεται καταπληξία, ένα φαινόμενο που σε μερικούς ανθρώπους μπορεί να προκληθεί εξαιτίας έντονων συναισθημάτων. Αυτό είναι επίσης που προκάλεσε το ενδιαφέρον του Allan Reiss για τη μελέτη του χιούμορ το 2002.

Ο Allan, καθηγητής της Ψυχιατρικής και της Συμπεριφορικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Stanford των Η.Π.Α, θέλησε αρχικά να ερευνήσει τι συμβαίνει στον εγκέφαλο κάποιου που υφίσταται ένα επεισόδιο καταπληξίας. Γνώριζε ότι τέτοιου είδους επεισόδια μπορούν να προκληθούν από ισχυρά συναισθήματα όπως είναι ο θυμός ή η σεξουαλική διέγερση, αλλά έμεινε έκπληκτος όταν έμαθε από έναν συνάδελφο του, τον Emmanuel Mignot, ότι το πιο σημαντικό έναυσμα είναι το χιούμορ.

Όμως, πριν ο Allan και η ομάδα του αρχίσουν να διερευνούν πώς το χιούμορ μπορεί να επάγει ένα επεισόδιο καταπληξίας, έπρεπε να έχουν ένα σημείο αναφοράς – έπρεπε να μελετήσουν με ποιο τρόπο το χιούμορ επηρεάζει τους ανθρώπους κάτω από φυσιολογικές συνθήκες. Τι συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλό σου όταν βρίσκεις κάτι αστείο:

Χρησιμοποιώντας προηγμένης τεχνολογίας απεικόνιση του εγκεφάλου μπορούμε να δούμε το εσωτερικό του κεφαλιού, να καταγράψουμε αλλαγές σε διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου. Γι’ αυτό οι επιστήμονες έβαλαν υγιείς εθελοντές στη συσκευή λειτουργικής απεικόνισης μαγνητικού συντονισμού (fMRI: μαγνητική τομογραφία λειτουργικού συντονισμού) και τους έδειξαν καρτούν. Κατά τη διάρκεια της σάρωσης του εγκεφάλου οι εθελοντές σημείωσαν πόσο αστείο ή όχι τους φάνηκε το κάθε καρτούν και ανάλογα του έδωσαν βαθμολογία από 0 έως 10.

«Για να δημιουργήσουμε μη αστεία καρτούν πήραμε αστεία καρτούν και τους αλλάξαμε την αστεία τους πλευρά. Εντυπωσιάστηκα από το πόσο μικρές αλλαγές χρειάστηκαν – αλλάζοντας μόνο μία λέξη στη λεζάντα μπορούσε να επιτευχθεί η διαφορά ανάμεσα σε ένα άκρως ξεκαρδιστικό καρτούν και σε ένα καθόλου αστείο.»

Όταν οι εθελοντές είδαν ένα αστείο καρτούν, οι επιστήμονες ήταν σε θέση να ανιχνεύσουν αλλαγές σε διάφορα μέρη του εγκεφάλου. Ειδικότερα, παρατηρήθηκε ότι ήταν ενεργοποιημένες οι περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη γλωσσική και την εκτελεστική λειτουργία – οργάνωση πληροφοριών. Αυτό ήταν αναμενόμενο δεδομένου ότι πολλά από τα καρτούν είχαν λεζάντα.

Εντούτοις, ο Allan και οι συνάδελφοι του θέλησαν να μελετήσουν όχι μόνο πώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος αντιδρά στο χιούμορ, αλλά επίσης και το αν υπάρχουν διαφορές στις αποκρίσεις μεταξύ γυναικών και αντρών. Επομένως, στα πειράματα που έλαβαν χώρα συμμετείχαν τόσο άντρες όσο και γυναίκες εθελοντές.

Δηλαδή οι γυναίκες και οι άντρες έχουν διαφορετική αίσθηση του χιούμορ; «Όχι ακριβώς. Τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες χαρακτήρισαν ως αστεία τον ίδιο αριθμό καρτούν και έβαλαν τον ίδιο βαθμό κωμικότητας (0-10). Όταν όμως εξετάσαμε τις αλλαγές που συμβαίνουν μέσα στον εγκέφαλο, η εικόνα ήταν διαφορετική.»

Όταν είδαν αστεία καρτούν, οι γυναίκες παρουσίασαν υψηλότερη δραστηριότητα συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη γλωσσική και την οργανωτική ικανότητα, σε σχέση με τους άνδρες. «Αυτό στην πραγματικότητα δεν ήταν έκπληξη. Γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος των ανδρών είναι διαφορετικός από των γυναικών και ήδη έχει δειχθεί ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι γυναίκες χρησιμοποιούν αυτές τις περιοχές του εγκεφάλου περισσότερο από τους άνδρες.»

«Το πραγματικά απροσδόκητο ήταν η διαφορά στη μεσομεταιχμιακή περιοχή ευχαρίστησης του εγκεφάλου: τα αστεία καρτούν ενεργοποιούν αυτή την περιοχή του εγκεφάλου των γυναικών περισσότερο από των αντρών». Η μεσομεταιχμιακή περιοχή ανταμοιβής σχετίζεται με την ευτυχία: η θέαση όμορφων προσώπων, η ευφορία που προκαλείται από την κοκαΐνη και άλλα “θετικά” ερεθίσματα. «Άνδρες και γυναίκες εθελοντές είπαν ότι βρήκαν τα καρτούν εξίσου αστεία, έτσι η διαφορά στην εγκεφαλική δραστηριότητα φαίνεται να έχει να κάνει περισσότερο με τις προσδοκίες τους παρά με τις πραγματικές τους εμπειρίες.»

Αυτό μπορεί να οφείλεται στους λεγόμενους ντοπαμινεργικούς νευρώνες-μια ομάδα νευρικών κυττάρων που αποκρίνονται όχι στην ευχαρίστηση-ανταμοιβή καθεαυτή, αλλά στη διαφορά ανάμεσα στην προσδοκούμενη και στην πραγματική ευχαρίστηση. Πριν τη διεξαγωγή των πειραμάτων, είχε γνωστοποιηθεί σε όλους τους εθελοντές ότι επρόκειτο να δούνε 180 καρτούν μεταξύ των οποίων και μερικά αστεία. Φαίνεται ότι οι άντρες εθελοντές είχαν μεγαλύτερες προσδοκίες, δηλαδή περίμεναν να διασκεδάσουν. Από την άλλη οι γυναίκες ήταν πιο επιφυλακτικές και επομένως είδαν τα αστεία καρτούν και εξεπλάγην ευχάριστα. Οι αντιδράσεις στα μη αστεία καρτούν ταιριάζουν με την εξήγηση αυτή: στους άντρες τα μη χιουμοριστικά καρτούν προκάλεσαν την απενεργοποίηση της μεσομεταιχμιακής περιοχής ευχαρίστησης (δεν είχαν την αναμενόμενη ευχαρίστηση-ανταμοιβή), ενώ στις γυναίκες παρατηρήθηκε ελάχιστη ή καθόλου ενεργοποίηση (δεν περίμεναν να διασκεδάσουν, βλ. γράφημα).

Στο σημείο αυτό δεν μπόρεσα να αντισταθώ και ρώτησα τον Allan για την ερμηνεία που δίνει στα αποτελέσματα. Έχουν πράγματι οι άντρες μεγαλύτερες προσδοκίες; Μήπως απλά δεν έδωσαν προσοχή στις οδηγίες; Γελώντας, συμφώνησε ότι υπάρχουν πολλές πιθανές ερμηνείες για τις διαφορές που παρατηρούνται στην εγκεφαλική δραστηριότητα.

Ρώτησα τον Allan ποια θα είναι τα επόμενα βήματα για αυτόν και τους συναδέλφους του. «Θέλουμε να μελετήσουμε πόσο νωρίς εμφανίζεται αυτή η διαφορά μεταξύ των δυο φύλων και για το λόγο αυτό πρόκειται να πραγματοποιήσουμε τον ίδιο τύπο πειραμάτων με μικρά παιδιά ηλικίας από 6 μέχρι και 10 ετών.» Για την προετοιμασία του πειράματος ο Allan και οι συνάδελφοι του (με τη βοήθεια πολλών μικρών παιδιών) έψαξαν για αστεία βίντεο στη διαδικτυακή συλλογή του YouTube. Οι επιστήμονες ενδιαφέρονται να μελετήσουν όχι μόνο για διαφορές μεταξύ των δυο φύλων, αλλά επίσης για διαφορές που εξαρτώνται από το είδος της ανταμοιβής-ευχαρίστησης. Δηλαδή, υπάρχει διαφορά στην αντίδραση του εγκεφάλου μεταξύ αστείων βίντεο (π.χ ένα παιδί προσπαθεί να χτυπήσει ένα μπαλόνι με μια βέργα και κατά λάθος χτυπάει τον πατέρα του) και σε άλλα βίντεο ανταμοιβής-ευχαρίστησης (π.χ πολλά χαριτωμένα κουταβάκια ή ένα παιδί σκοράρει το νικητήριο γκολ σε ένα αγώνα ποδοσφαίρου). «Είναι εκπληκτικά δύσκολο να βρει κανείς βίντεο που δεν είναι αστεία αλλά παρόλα αυτά στον ίδιο βαθμό ευχάριστα: τα παιδιά βαθμολογούν το χιούμορ πάνω από οτιδήποτε άλλο», σχολιάζει ο Allan.

Επισήμανα στον Allan ότι οι περισσότεροι αναγνώστες του ScienceinSchool δε διδάσκουν ούτε σε ενήλικους, αλλά ούτε και σε μικρά παιδιά. Οι περισσότεροι αναγνώστες μας διδάσκουν κυρίως σε εφήβους. Αν λοιπόν κάποιος από τους αναγνώστες μας είχε μια τάξη παιδιών ηλικίας 15 ετών για να πειραματιστεί, τι θα ήθελε να μάθει;

«Η εφηβική ηλικία είναι μια βαρυσήμαντη περίοδος. Όχι μόνο γιατί το σώμα αλλάζει, αλλά γιατί συμβαίνουν μεγάλες αλλαγές και στον εγκέφαλο. Το γεγονός αυτό επηρεάζει ακόμη και το χιούμορ: το τι βρίσκει αστείο ένα 10χρονο παιδί διαφέρει πολύ από αυτό που ένα 16χρονο παιδί βρίσκει. Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να μελετήσουμε αυτές τις αλλαγές στο επίπεδο του εγκεφάλου».

Τέλος, αν μια τάξη από παιδιά ηλικίας 15 ετών θέλει να κάνει ένα πείραμα για το χιούμορ στο σχολείο, τι θα πρότεινε;

«Λοιπόν, μπορούν να ερευνήσουν το εξής: τι είδος χιούμορ χαρακτηρίζει την κάθε ηλικία. Θα μπορούσαν να δώσουν στους μαθητές εκάστου έτους διάφορα καρτούν και να τους ζητηθεί να αναφέρουν ποιο από αυτά βρίσκουν το πιο αστείο. Θα μπορούσαν ακόμη να ρωτήσουν την κάθε τάξη να τους πει τα αγαπημένα τους ανέκδοτα και μετά να τα κατηγοριοποιήσουν σε διαφορετικούς τύπους χιούμορ και να μελετήσουν αν αυτό αλλάζει με την ηλικία».

* * *

Η επιστημονική έρευνα μας οδηγεί συχνά στην ξαφνική αλλαγή θέματος. Ο Allan ξεκίνησε μελετώντας την καταπληξία και κατέληξε να πραγματοποιεί έρευνα για το χιούμορ. Ύστερα από τη συνέντευξη συνειδητοποίησα ότι δεν τον ρώτησα αν πραγματοποίησε τα πειράματα με το χιούμορ σε άτομα που πάσχουν από καταπληξία. Μια γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο δείχνει ότι ασχολήθηκε με το θέμα αυτό, αλλά θα σας αφήσω να διαβάσετε το άρθρο αυτό μόνοι σας  (Reiss et al., 2008).

Download

Download this article as a PDF