Homo sapiens – zagrożonym gatunkiem? Understand article

Tłumaczenie Dorotę Lisowską. Rok 2010 został ogłoszony Międzynarodowym Rokiem Różnorodności Biologicznej. Na szczycie w Nagoi, który ma się odbyć w październiku, przedstawiciele państw będą starać się dojść do porozumienia w kwestii nowego obiektu badań nad zróżnicowaniem…

Zmiany klimatyczne, niedobór ropy, kryzys gospodarczy, wzrost populacji, klęski żywiołowe, utrata bioróżnorodności – mamy przed sobą bardzo niepewną przyszłość i jak dotąd nie wygląda na to, że robimy wszystko, co w naszej mocy, by sprostać temu wyzwaniu. Podczas Konferencji Klimatycznej ONZ w Kopenhadze w grudniu 2009 przywódcom państwa świata nie udało się dojść do porozumienia w sprawie tego, jak możemy ograniczyć zmiany klimatu. Kolejnym punktem obrad ma być właśnie zróżnicowanie biologiczne, które jest głównym tematem 10-ego spotkania w związku z Konwencją o Różnorodności Biologicznej (KRB) zaplanowanego na październik 2010 roku w Nagoi, Japonia. Jednakże szczerze mówiąc, perspektywa ta również nie daje zbyt wiele nadziei.

Czym jest KRB?

W roku 1992 w Rio de Janeiro, w Brazylii odbyło się największe jak dotąd spotkanie światowych przywódców na Szczycie Ziemi ONZ. To właśnie podczas niego Konwencja o Różnorodności Biologicznej (KRB) ujrzała światło dzienne. Szybko została szeroko zaakceptowana. W Rio 168 państw podpisało Konwencję a kolejnych 26 uczyniło to w późniejszym czasie. Wszystkie państwa z wyjątkiem USA ratyfikowały ową konwencję. Obowiązując w sumie w 193 państwach członkowskich konwencja ta jest wręcz uniwersalna. Ważnym jest to, iż KRB jest dokumentem prawnie wiążącym; oznacza to, iż państwa, które do niej przystąpiły i które ją ratyfikowały zobowiązały się do wprowadzenia w życie jej postanowień. Jednakże, nie istnieją żadne sankcje dla państw, które nie będą stosować się do jej zapisów.

Cel KRB

KRB dotyczy wszystkich ekosystemów, gatunków i zasobów genetycznych. W przeciwieństwie do poprzednich, bardziej rygorystycznych dążeń do ochrony bioróżnorodności, KRB uznaje fakt, iż ekosystemy, gatunki i geny będą jak i powinny zostać wykorzystane z myślą o ludziach. Jeżeli tylko będzie to uczynione w sposób nieszkodliwy ekologicznie, powinno stać się to w tempie, które nie doprowadzi do długotrwałego upadku bioróżnorodności.

Istotną częścią debaty na temat biozróżnicowania jest komercyjne wykorzystanie materiału genetycznego. Większość światowej różnorodności biologicznej znajduje się w krajach rozwijających się. Pod względem historycznym jednakże bioprospektory ze świata krajów wysoko rozwiniętych zgromadziły mikroorganizmy, rośliny lub zwierzęta, by przyczynić się do rozwoju nowych produktów handlowych, takich jak lekarstwa, często bez sprawiedliwych korzyści dla państwa źródłowego. KRB uznaje narodowe zwierzchnictwo nad całością takich zasobów genetycznych, by w rezultacie państwo pochodzenia mogło otrzymać swój godziwy udział w postaci środków finansowych, prób lub szkoleń dla badaczy krajowych.

KRB dotyczy też szybko rozwijającej się dziedziny, którą jest biotechnologia, a w szczególności Protokołu z Kartageny w sprawie Bezpieczeństwa Biologicznego, uzupełniającego porozumienia przyjętego w styczniu 2000 roku, które ma na celu ochronę biozróżnicowania przed potencjalnymi zagrożeniami w związku z organizmami genetycznie zmodyfikowanymi. Choć prawie wszystkie państwa europejskie przyłączyły się do protokołu, w sumie 39 państw członkowskich KRB, w tym Australia, Kanada, Islandia, Izrael, Lichtenstein, Rosja i USA nie ratyfikowały Protokołu z Kartageny.

W jaki sposób działa KRB?

Jako traktat międzynarodowy KRB utożsamia powszechny problem, wyznacza całościowe cele, politykę i ogólne zobowiązania; organizuje współpracę techniczną i finansową. Jednak odpowiedzialność za osiągnięcie tych celów spoczywa głównie na samych państwach i to od nich zależy wprowadzanie zmian w życie. Poszczególne państwa muszą znaleźć skuteczne środki motywujące właścicieli nieruchomości, rybaków, rolników i prywatnych firm do przestrzegania traktatu i informowania opinii publicznej. Jednakże ostatecznie ich powodzenie do nasza własna odpowiedzialność – poprzez staranne dobieranie kupowanych produktów i popieranych opcji politycznych możemy zacząć sterować światem ku rozwojowi nieszkodliwemu ekologicznie.

“Kwestia nieszkodliwości dla środowiska nie jest już tylko problemem moralnym; zaczęła dotyczyć również interesu własnego. Nie chodzi jedynie o to w jakim stanie pozostawimy naszą planetę przyszłym generacjom, ale także o to, by zapewnić im wystarczające zasoby.”
Komisarz ds. Ochrony Środowiska w Unii Europejskiej, Janez Potočnik

Rozstrzygającym organem władzy KRB jest Konferencja Partii (COP) składająca się z przedstawicieli wszystkich państw, które podpisały traktat. COP zajmuje się dokonanymi postępami, określa nowe priorytety i uzgadnia podział zadań dla członków. To właśnie członkowie COP spotkają się w Japonii w październiku 2010r.

Postęp i napotykane problemy

Po nagłym przypływie zainteresowania w następstwie Szczytu w Rio w roku 1992 okazało się, że zrobiono nieznaczne postępy. Bardziej skoncentrowano się na licznych objawach kryzysu ekonomicznego, dziurach budżetowych i lokalnych konfliktach aniżeli na problemach środowiska naturalnego. Pomimo przyrzeczeń poczynionych w ramach KRB i formalnie zapisanych na Szczycie w Rio, zrobiono bardzo niewiele, aby zahamować szkodliwe oddziaływanie wzrostu gospodarczego. Największą przeszkodą dla rozstrzygnięć w tejże kwestii jest konflikt pomiędzy korzyściami krótkoterminowymi a korzyściami długoterminowymi: wciąż bardziej opłaca się eksploatować środowisko naturalne poprzez jak najszybsze i w jak największym stopniu zbieranie plonów, gdyż reguły wolnego rynku nie robią zbyt wiele, by chronić interesy długoterminowe.

Kolejne fundamentalne wyzwanie dla KRB wiąże się z szerokim spektrum wyznaczonych celi: sprawienie, by wszystkie sektory gospodarki narodowej, społeczeństwa i rządu pracowały razem to bardzo skomplikowane zadanie. Wymaga ono współpracy pomiędzy wieloma różnymi jednostkami, takimi jak organy i organizacje regionalne. Miejmy na uwadze, iż państwa, które nie spełniają określonych w konwencji zadań właściwie nie napotykają żadnych sankcji.

W roku 2002, 10 lat po wprowadzeniu KRB nie odnotowano jej znacznego powodzenia: plany działań narodowych zostały utworzone w więcej niż 100 z 193 państw członkowskich, jednak kwestia bioróżnorodności coraz szybciej traciła na swym znaczeniu. W konsekwencji, państwa członkowskie zobowiązały się do znaczącego zmniejszenia tempa utraty bioróżnorodności do roku 2010.

Jednakże, sam COP przyznał, że posunięcie to ograniczało się raczej do sfery teoretycznej: „Dodatkowe starania, jak dotąd bezprecedensowe, musiałyby zostać podjęte do roku 2010, by osiągnąć znaczne zmniejszenie tempa utraty bioróżnorodności na każdym poziomie… Przewiduje się, iż większość z bezpośrednich czynników napędzających utratę bioróżnorodności albo nie zmieni się, albo zyska na sile w najbliższej przyszłości. Ponadto, inercja obserwowana w naturalnych i ludzkich systemach instytucjonalnych pociąga za sobą przesunięcia w czasie – w latach, dziesięcioleciach czy nawet stuleciach – pomiędzy podejmowanymi działaniami a ich wpływem na zróżnicowanie biologiczne i ekosystemy.”

Zatem jak wygląda sytuacja w okresie poprzedzającym spotkanie w roku 2010? Czy w ogóle podjęto wyzwanie? Jak można się było spodziewać, odpowiedź jest przecząca. Świat wciąż traci zróżnicowanie biologiczne w rosnącym, wcześniej niespotykanym tempie. Można zaobserwować jedynie szczątkowe częściowe lub lokalne sukcesy: obejmują na przykład spowolnienie tempa wycinania lasów brazylijskiej Amazonii o 74% (choć co roku tracimy obszar wielkości Irlandii Północnej; w skali całego świata teren o powierzchni Kostaryki jest wylesiany każdego roku) i zmniejszenie o 45% tempa utraty namorzyn w skali rocznej (jednak wciąż rok rocznie tracimy około 6% globalnych terenów namorzyn). Od roku 2002 podwoiła się liczba Znaczących Obszarów Ptasich (IBAs)^w1 dziś zajmują one pomiędzy 5 a 8% obszaru na każdym z kontynentów oprócz Antarktyki, chociaż nie wszystkie takie obszary objęte są ochroną. Z kolei w dzisiejszych czasach więcej niż 12% powierzchni ziemi stanowi obszar chroniony.

Zadaniem dla szczytu w Nagoi będzie przygotowanie, zaadoptowanie i wprowadzenie w życie nowego planu strategicznego na lata 2011-2020, łącznie z ‘wizją bioróżnorodności na rok 2050’. Celem jest udoskonalenie poprzedniego planu: bardziej realistyczne cele oparte na wynikach badań naukowych jak i lepsze wsparcie logistyczne.

Zatem miejmy nadzieję, że świat potraktuje poważnie Ahmeda Djoghlafa, Przewodniczącego KRB, który przypomina, że „tak jak Karol Darwin stwierdził, że ‘to nie najsilniejszy jest w stanie przeżyć, ani nie najbardziej inteligentny… Przeżyje ten, który potrafi dostosować się do zmian.’ Jest to ważne nie tylko dla ludzi, ale też dla instytucji i procesów. Świat zmienia się a globalne partnerstwo związane z bioróżnorodnością będzie musieć się dostosować do tych zmian… Zgodnie ze słowami Darwina ‘w długiej historii ludzkości…jedynie ci, którzy nauczyli się współpracować i improwizować w najskuteczniejszy sposób zwyciężyli.’”

Download

Download this article as a PDF