Yünlü Mamutu Ne Öldürdü? Understand article

Tercüme eden: Seda Çöl Arslan. İklim değişikliği yeni bir hikâye değil. Caitlin Sedwick bir bilgisayar benzetiminin, bilim adamlarının yünlü mamutun soyunun tükenişini açıklamalarına nasıl yardımcı olduğunu anlatıyor.

Kırk iki bin yıl önce, Pleistosen çağdaki son buzul ilerlemesi sırasında, yünlü mamutlar Avrasya kıtasının donmuş bozkırlarında koşturuyorlardı. Postsuz herhangi bir maymunun parmaklarının donacağı sıcaklıklara uyum sağlayan bu koca hayvanlar, son buzul çağının çorak tundralarında başarı ile çoğalırken; Holosen çağın ortalarına doğru, 6000 yıl önce, buzulların çekilmesi ile birlikte soylarının tükenmesi tehlikesiyle karşı karşıya kaldılar. David Nogués-Bravo ve çalışma arkadaşlarına göre, nihâyetinde bu türün sonu – biraz da insanların yardımıyla – iklim değişikliği yüzünden geldi.

Mikhail Adams’ın 1806 yılında, Rusya’da ilk yünlü mamut fosilini bulmasından bu yana bilim adamları, Asya fillerinin bu eski akrabalarına ne olduğunu açıklamaya çalışıyorlar (Gross, 2006). Bu yok oluşa, gezegenin ısınan iklimiyle birlikte değişen bitki örtüsü ve yağışların mamutların yaşam alanlarını ortadan kaldırması mı, yoksa Avrasya düzlüklerinin davetsiz misafirleri insanların bu hayvanları soyunu tüketene kadar avlamaları mı sebep oldu? Bu cevaplaması zor bir soru, zirâ Pleistosen çağın sonunda buzulların çekilmesi yalnızca insanların yaşam alanlarını değiştirmekle kalmadı, aynı zamanda ilkel insan topluluklarının karşılarına çıkan her şeyi avlayarak güney Avrasya’dan kuzeye göçmelerine de imkân sağladı. Bugüne kadar, mamutlara ne olduğu genelde eldeki verilere dayanan tasvirsel çıkarımlarla açıklanmaya çalışılmış, ancak Nogués-Bravo ve ekibinin araştırmalarında (2008), bu veriler ilk kez mamutun yok olan yaşam alanı ile ısınma ve avlanma arasındaki ilişkiye ışık tutacak nicel tahminlerde bulunmak için kullanmış.

Mamutun yok oluşunda payı olan etkenleri inceleyebilmek için, ilk önce bu türün son buzul çağının çeşitli dönemlerinde yaşadığı alanların iklimleri bilim adamlarınca bilgisayar ortamında benzetimlemiş. Yapılan benzetimde, mamut kalıntılarının dağılımı ve yaşları hakkında ipuçları veren fosil kayıtları, Pleistosen çağın son buzul ilerlemesi sırasındaki üç döneme (42.000, 30.000 ve 21.000 yıl öncesi) ve Holosen çağın ortalarındaki buzularası döneme (6.000 yıl öncesi) ait en yüksek sıcaklık, en düşük sıcaklık ve yağış ortalamaları haritalarıyla ilişkilendirilmiş. Daha sonra bu iklimsel benzetim, buzul ilerleme dönemlerinin arasında, gezegenin ısındığı bir önceki zaman dilimine, yani 126.000 yıl öncesinin Avrasyası’na da uygulanmış. Tüm bu veriler, ekibe incelenen dönemler boyunca hayvanların tercih ettiği doğal yaşam alanlarının özelliklerini ve boyutlarını tahmin etme imkânı vermiş.

Bilim adamlarının bulguları, mamutların felâket boyutlarında bir yaşam alanı kaybına uğradıklarına işaret ediyor: En son buzulların da çekilmesi ve gezegenin ısınmasıyla, bu alanlarının %90’ı kaybolmuş. Mamutların başlıca doğal yaşam alanları 42.000 yıl önce (son buzul ilerlemesinin ortalarında) 7,7 kilometrekare iken, bu rakam 6.000 yıl önce yalnızca 0,8 kilometrekareye düşmüş. Hayvanlar, Avrasya boyunca yalıtılmış belli alanlarla ve kuzey kıyılardaki ufak bölgelerle sınırlanmışlar.

Araştırmaya göre, her ne kadar doğal yaşam alanlarının neredeyse tamamen yok olması bu tür üzerinde baskı oluşturmuşsa da; yalnızca 0,3 kilometrekare yaşanabilir alanın kaldığı 126.000 yıl öncesinde ise daha dehşet verici bir durum söz konusuymuş. Bu dönemde tür, coğrafi olarak yalıtılmış grupların genetik çeşitlilik ve dayanıklılıklarındaki azalma nedeniyle muhtemelen yok olmanın eşiğine gelmiş. Buna rağmen, mamutlar bu cendereden kurtulmayı başarmışlar. Peki Holosen çağda farklı olan ne idi? İklimsel zorluklara rağmen hayatta kalan mamut sürüleri, 126.000 yıl önce var olmayan bir düşmanla karşı karşıya kaldılar: Avcı insanlar.

Pleistosen çağda evrimleşerek bugünkü şeklini alan insan türü, son buzulların çekilmesiyle birlikte kuzeye göç ettiği sırada karşılaştığı mamutları avladı. Holosen çağın ortalarına gelindiğinde mamut nüfusu o kadar zayıftı ki, türün soyunun tükenmesi için küçük çapta bir avlanma tehdidi bile yeterli olabilirdi. Araştırmacıların mamutların nüfusu hakkındaki en iyimser tahminlere göre bile, türün soyunun tükenmesi için her bir insanın üç yıl boyunca yalnızca bir mamut avlamış olması yeterli. Daha karamsar tahminler ise, bölgedeki insan başına her iki yüz yılda bir yalnızca bir mamutun kaybının bile bu türün kaderini belirlemiş olabileceğini söylüyor.

Araştırmacıların, iklim değişikliği ile zor durumda kalmış mamut nüfusunun, insanların avlanması sebebiyle tamamen yok olduğuna dair bu iddiası, ortaya çıkacak başka kanıtlarla da desteklenebilir. Örneğin, bilgisayar ortamında yapılan yaşam alanı benzetimleri, Avrasya kıtasının yeni bazı bölgelerinde mamut fosillerinin bulunabileceğini gösteriyor. Bu bölgelerde yapılacak olan keşifler, mamutların burada yaşamış olup olmadıklarına ışık tutacakları gibi, araştırmacılara ellerindeki verileri daha nicel bir biçimde değerlendirme şansı verecek yeni bulgular da sağlayabilir.

Bu makale ilk olarak PLoS Biology dergisinde basılmış ve izinle tekrar burada yayına hazırlanmıştır.

Download

Download this article as a PDF