Το αστυνομικό μυστήριο: μια διαθεματική «επιδρομή» στη βασική δικαστική επιστήμη Teach article

Μετάφραση: Πιερράτος Θεόδωρος (Theodoros Pierratos). Ο Graham Gardner, από το Inter-Community School της Ζυρίχης στην Ελβετία, περιγράφει πώς μια προσπάθεια να διεγείρει το ενδιαφέρον των…

Δίδασκα μια ενότητα σχετικά με τις μεθόδους χημικού διαχωρισμού μιγμάτων στους μαθητές της 8ης τάξης (14 χρονών) για αρκετά χρόνια και είχα προσέξει ότι αποτελούσε μια από τις πιο βαρετές ενότητες των μαθημάτων φυσικών επιστημών. Η ενότητα εισήγαγε τους μαθητές σε ένα ευρύ φάσμα τεχνικών, από την προφανή και απλή μέθοδο του φιλτραρίσματος μέχρι την πιο θεωρητική και εκλεπτυσμένη τεχνική της χρωματογραφίας. Η πιο συνηθισμένη ερώτηση που έθεταν οι μαθητές στο τέλος της ενότητας ήταν «και ποιο είναι το νόημα;»

Έτσι με μια ιδιαίτερα δύσκολη ομάδα μαθητών, εισήγαγα μια πρακτική δοκιμασία κατά την οποία συλλέχθηκαν δείγματα από τέσσερεις υπόπτους για ένα έγκλημα. Στους μαθητές δόθηκαν, χωρίς να έχουν αναλυθεί, δείγματα τα οποία βρέθηκαν στο χώρο του εγκλήματος ώστε να τα συσχετίσουν με τις δικές τους αναλύσεις για κάθε ύποπτο. Τα δυο μαθήματα που έστησα για αυτή τη δραστηριότητα σύντομα έγιναν τέσσερα. Όλοι οι μαθητές εισέρχονταν στην τάξη πριν αρχίσει το μάθημα φορώντας εργαστηριακές ποδιές και γυαλιά ασφαλείας (συνήθως πρέπει να επαναλαμβάνω αυτή την οδηγία αρκετές φορές). Στο τέλος κάθε μαθήματος σχεδόν έπρεπε να τους βγάζω έξω με το ζόρι προκειμένου να μπουν οι επόμενοι μαθητές. Απαιτούσαν περισσότερο χρόνο – μέχρι που ζητούσαν να εργαστούν στα διαλλείματα και κατά τη διάρκεια των γευμάτων! Παλιότερα ήταν από τις λιγότερο ενεργοποιημένες τάξεις και τώρα οι συνάδελφοι με ρωτούσαν τι τους έκανα και δούλευαν τόσο επιμελώς – τους τιμώρησα ή τους απείλησα; Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές της εργασίας τους ήταν η ολοκλήρωση της ανάλυσής τους, που υπό κανονικές συνθήκες ήταν μια βαρετή γραπτή δραστηριότητα. Τώρα όμως, εξελίχθηκε σε ένα δικαστικό δράμα και οι μαθητές μετατράπηκαν σε ειδικούς αυτόπτες μάρτυρες και σε δικηγόρους που όφειλαν να εξετάσουν υπόπτους σε αντιπαράσταση (εκμεταλλευόμενοι την φυσική τους τάση να επιχειρηματολογούν).

Την επόμενη χρονιά, η δραστηριότητα επεκτάθηκε σε ημερήσια δραστηριότητα. Παρέμενε ακόμη μια δραστηριότητα των μαθημάτων φυσικών επιστημών, αλλά καθώς το ωρολόγιο πρόγραμμα καταργούνταν για αυτή την ημέρα, ενεπλάκησαν και καθηγητές άλλων ειδικοτήτων. Γρήγορα τέθηκε το θέμα να περιλάβει η δραστηριότητα και άλλα γνωστικά αντικείμενα. Από το σημείο αυτό και μετά έγινε μια καθιερωμένη διαθεματική δραστηριότητα ενταγμένη στο πρόγραμμα της σχολικής χρονιάς.

Οι μαθητές δεν γνωρίζουν προκαταβολικά πότε το μυστήριο θα λάβει χώρα αλλά το περιμένουν καθώς έχουν ακούσει γι’ αυτό από μαθητές προηγούμενων ετών.

Κατά τη διάρκεια των οκτώ ετών που πραγματοποιείται το αστυνομικό μυστήριο, ενεπλάκη το τμήμα Αγγλικών μέσω της μελέτης αστυνομικών μυθιστορημάτων ως ένα είδος λογοτεχνίας. Μια χρονιά οι μαθητές επισκέφθηκαν τους καταρράκτες του Giessbach για να δουν που  σκοτώθηκε ο Σέρλοκ Χολμς. Έχω ακόμη καταφέρει να εμπλέξω με κάποιον τρόπο ακόμη και τον Μάκβεθ του Σαίξπηρ.

Συνήθως τέσσερεις καθηγητές παίζουν το ρόλο των υπόπτων (με φωτογραφίες του υπόπτου) από τους οποίους οι μαθητές πρέπει να πάρουν συνέντευξη. Όλοι οι μαθητές παρακολουθούν μαθήματα Γερμανικής γλώσσας μιας και βρισκόμαστε στη Ζυρίχη, έτσι υπάρχει ένας ύποπτος ο οποίος θα απαντήσει σε ερωτήσεις που τίθενται στα Γερμανικά. Μερικές φορές συμμετέχει κι ένας ύποπτος που μιλάει μόνο Γαλλικά, καθώς και αυτή η γλώσσα επίσης προσφέρεται στο πρόγραμμα σπουδών μας.

Μια χρονιά είχαμε ένα έγκλημα το οποίο εκτυλισσόταν γύρω από την κλοπή ενός κρυστάλλου αξίας 2 εκατομμυρίων δολαρίων που εκτίθονταν στη σχολική βιβλιοθήκη. Ο καθηγητής τεχνολογίας κατασκεύασε μια γυάλινη προθήκη εξοπλισμένη με πολλά αντικλεπτικά συστήματα. Η ιστοσελίδα του σχολείου διαφήμισε τον κρύσταλλο ως ένα αρχαιολογικό εύρημα που ανακαλύφθηκε στο χώρο του σχολείου όταν ανασκάφτονταν τα θεμέλιά του. Αναφερόταν ότι το τοπικό μουσείο μας το είχε δανείσει για μια έκθεση. Πολλοί πείστηκαν και η βιβλιοθήκη δεχόταν σταθερά επισκέψεις από μαθητές και καθηγητές γοητευμένους από τον κρύσταλλο. Ο βιβλιοθηκάριος άκουσε σχόλια του τύπου «χα! Δε νομίζω ότι το σύστημα ασφαλείας τους είναι ιδιαίτερα σπουδαίο, θα μπορούσαμε εύκολα να το κλέψουμε» και από έναν καθηγητή «δε μπορώ να πιστέψω ότι ο διευθυντής δεν μας είχε πει τίποτα γι΄αυτό μέχρι τώρα». Κατασκεύασα μια ψεύτικη φωτογραφία με τον διευθυντή να ξεθάβει από το έδαφος τον κρύσταλλο. Την ημέρα της δραστηριότητας, κατά τη διάρκεια μιας συνέλευσης, οι μαθητές έμαθαν ότι το πετράδι κλάπηκε. Καθώς τους εξηγούσαμε ότι θα έπρεπε να εξιχνιάσουν το έγκλημα, άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι όλη η ιστορία ήταν μέρος του μυστηρίου. Όπως ακριβώς και με τη συνηθισμένη ανάλυση, οι μαθητές έπρεπε να βρουν πώς ο κλέφτης είχε παρακάμψει το σύστημα ασφαλείας – προσπαθώντας να επιτύχουν το ίδιο και αυτοί.

Τα δυο τελευταία χρόνια, διοργανώνουμε στο σχολείο ένα ανθρωπιστικό/επιστημονικό συνέδριο για την ενέργεια. Κάθε ομάδα μαθητών αντιπροσωπεύει μια ενεργειακή πηγή και πραγματοποιεί μια παρουσίαση στο χώρο της έκθεσης. Οι εμπλεκόμενοι καθηγητές παρακολουθούν μαζί με μαθητές άλλων τάξεων και γονείς. Το έγκλημα του μυστηρίου συνδέεται  με μερικούς από τους χαρακτήρες τους οποίους υποδύονται οι εξουσιοδοτημένοι καθηγητές,  καθώς επίσης και με μια μορφή ενέργειας. Αυτή τη χρονιά, για παράδειγμα, το μυστήριο εκτυλίσσεται γύρω από ένα νέο είδος σπορέλαιου που θα μπορούσε να προκαλέσει επανάσταση στη βιομηχανία ενέργειας.

Κάποιος από το ακροατήριο είχε ανακαλύψει πρόσφατα το σπόρο στο δάσος του Αμαζονίου αλλά δεν είχε παρουσιάσει δημόσια ούτε το σπόρο ούτε τις ανακαλύψεις του. Φήμες σχετικές με πετρελαϊκές εταιρίες και κυβερνήσεις που προσπαθούν να αποκτήσουν το σπόρο πλαισιώνουν το σενάριο για τον μυστηριώδη θάνατο του ατόμου. Τότε εισάγουμε την ενέργεια από επιστημονική σκοπιά, και οι καθηγητές των ανθρωπιστικών μαθημάτων ερευνούν τις κοινωνικές εκφάνσεις.

Τα βασικά στοιχεία της ημέρας αστυνομικού μυστηρίου είναι τα εξής:

1. Εισαγωγή στο σενάριο – συνήθως προβάλλοντας μια μικρή ταινία ή με μια παρουσίαση Power Point η οποία εξηγεί τους χαρακτήρες και τα βασικά ευρήματα που βρέθηκαν στο χώρο του εγκλήματος. Κάθε χρόνο, φτιάχνω ένα καινούργιο σενάριο διαφορετικά οι μαθητές θα γνωρίζουν από τους παλαιότερους τι συμβαίνει.

2. Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες εργασίας: οι ομάδες είναι ετερογενείς ως προς τις ικανότητες των μελών τους και περιλαμβάνουν μαθητές που μιλούν τις γλώσσες των υπόπτων.

   • Υπάρχουν τρία συγκεκριμένα στοιχεία στο χώρο του εγκλήματος που χρησιμοποιώ πάντα, όμως νέα προστίθενται ανάλογα με το σενάριο. Σε κάθε ομάδα δίνεται ένα πακέτο με τα δικά τους στοιχεία. Το καθιερωμένο στοιχείο είναι το εξής:

   • Δακτυλικά αποτυπώματα που βρέθηκαν σε ένα μπουκάλι. Οι μαθητές συνήθως δεν παίρνουν τα αποτυπώματα: τους δίνονται ηλεκτρονικές εκδόσεις των αποτυπωμάτων. Ένα φύλλο με τα αποτυπώματα των υπόπτων συνοδεύει τα αποτυπώματα που βρέθηκαν στο χώρο του εγκλήματος. Χρησιμοποιώ μόνο ένα αποτύπωμα για κάθε ύποπτο διαφορετικά απαιτείται πολύς χρόνος εκ μέρους των μαθητών για την ανάλυση. Μερικοί μαθητές εκτυπώνουν τα έγγραφα και ταυτοποιούν χαρακτηριστικά των αποτυπωμάτων. Άλλοι χρησιμοποιούν γραφικές μεθόδους στον υπολογιστή για να αναπαραστήσουν τα χαρακτηριστικά που έχουν ταυτοποιήσει.

   • Ένα τοξικό χημικό από ένα μπουκάλι, το οποίο επίσης ανιχνεύθηκε στο σώμα του θύματος. Δίνονται στους μαθητές ουσίες που βρέθηκαν στην κατοχή κάθε ύποπτου, καθώς και δείγμα που βρέθηκε στο χώρο του εγκλήματος το οποίο η αστυνομία έχει ήδη ταυτίσει με την τοξική ουσία που ανιχνεύθηκε στο σώμα του θύματος. Οι μαθητές χαρακτηρίζουν τις ουσίες ανάλογα με τη διαλυτότητά τους, την κρυσταλλικότητα και τη θερμοκρασία τήξης, με σκοπό να εντοπίσουν ποιες από τις ουσίες που βρέθηκαν στην κατοχή των υπόπτων ταιριάζουν με το δηλητήριο στο σώμα του θύματος. Οι ουσίες που χρησιμοποιούνται είναι ακίνδυνες: αλάτι, στυπτηρία, ζάχαρη και ταλκ.

3. Μελάνι σε ένα σημείωμα για να συγκριθεί με μελάνι από τα στυλό των υπόπτων. Ο κάθε ύποπτος είχε ένα στυλό με μαύρο μελάνι το οποίο η αστυνομία συνέλλεξε ως στοιχείο. Υπάρχει επίσης ένα δείγμα από μελάνι το οποίο έχει ήδη αναλυθεί – αυτό είναι συνήθως από ένα σημείωμα αυτοκτονίας ή ένα απειλητικό σημείωμα που βρέθηκε πάνω στο θύμα. Οι μαθητές χρησιμοποιούν τη χρωματογραφική μέθοδο στα υπόλοιπα στυλό για να ελέγξουν ποιο ταιριάζει. Απαιτείται να αναλύσουν το χρωματογράφημα, να περιγράψουν τα χρώματα και την έκταση στην οποία το κάθε χρώμα μετακινήθηκε για να προκύψουν δεδομένα τα οποία μπορούν να συγκριθούν, όχι απλά μια οπτική εντύπωση.

4. Βοηθητικά στοιχεία δίνονται στην ιστοσελίδα του σχολείου. Η πρόσβαση στις πληροφορίες επιτρέπεται με τη χρήση κωδικών λέξεων που μπορούν να αποκτηθούν λύνοντας απλούς γρίφους και προβλήματα, για παράδειγμα σουντόκου ή οπτικές απάτες. Αυτά τα βοηθητικά στοιχεία είναι πληροφορίες σχετικές με τους υπόπτους, όπως λογαριασμοί τραπεζών, αστυνομικά αρχεία, πιστοποιητικά γάμου, διαβατήρια και άρθρα εφημερίδων.

5. Συνήθως πραγματοποιείται παρακολούθηση ενός υπόπτου. Αυτή είναι μια από τις πιο δημοφιλείς δραστηριότητες. Κάθε ομάδα έχει κάποιο χρόνο στη διάθεσή της να παρακολουθήσει τον ύποπτο. Ο ύποπτος επαναλαμβάνει την ίδια ρουτίνα για κάθε ομάδα, συνήθως στην βιβλιοθήκη. Η ομάδα παρακολούθησης προσπαθεί να γίνει ένα με το περιβάλλον (είμαι σίγουρος ότι διαβάζουν περισσότερο σε αυτή τη φάση απ’ ό,τι στις συνηθισμένες τους επισκέψεις στη βιβλιοθήκη). Κρατούν σημειώσεις από τις κινήσεις και τις συζητήσεις του υπόπτου και τον φωτογραφίζουν στα κρυφά.

6. Η μέρα ολοκληρώνεται με τη δίκη στην αίθουσα του δικαστηρίου. Στη σύντομη εκδοχή, κάθε ομάδα αναλαμβάνει να παρουσιάσει ένα συγκεκριμένο στοιχείο. Αυτό γίνεται για αποφευχθούν παρουσιάσεις που επαναλαμβάνονται. Τους ζητείται να αναλάβουν είτε την υπεράσπιση είτε την πολιτική αγωγή.

Μια τέτοια δραστηριότητα απαιτεί πολλή προετοιμασία έτσι είναι σημαντικό η διεύθυνση του σχολείου να την υποστηρίζει πλήρως δίνοντας χρόνο για το σχεδιασμό της, ειδικά αν οι εμπλεκόμενοι καθηγητές είναι διαφορετικών ειδικοτήτων. Αρχικά, όταν πραγματοποιούσα τη δραστηριότητα στο πλαίσιο των μαθημάτων των φυσικών επιστημών, απαιτούνταν μερικές ώρες προετοιμασία. Λαμβάνοντας υπόψη τους υπόπτους, τις συνεντεύξεις, την παρακολούθηση, την κατασκευή αρκετών στοιχείων καθώς και αρχείων δεδομένων, αλλά και την μικρή ταινία την οποία πάντα χρησιμοποιώ για την εισαγωγή, απαιτούνται πολλές, πολλές ώρες. Όσο πιο περίπλοκο το μυστήριο τόσο περισσότερο χρόνο απαιτεί η προετοιμασία του. Η φετινή δραστηριότητα απαίτησε πιθανώς 15-20 ώρες.

Η συνηθισμένη υπόθεση του μυστηρίου σχετίζεται με την σκληρή αντιμετώπιση του θανάτου ως μιας ψυχαγωγικής δραστηριότητας. Η κλοπή του κρυστάλλου το απέφυγε αλλά προσπαθώντας να έχω ένα διαφορετικό σενάριο κάθε χρόνο έχω επιστρέψει στην εξιχνίαση ενός φόνου.

Ένας παλαιότερος συνάδελφος κάποτε υποστήριξε ότι τα αστυνομικά μυθιστορήματα και οι τηλεοπτικές σειρές όπως το CSI χειρίζονται το θάνατο ως διασκέδαση και τα παιδιά δεν εκτίθενται απλά σε αυτό αλλά μεγαλώνουν με αυτό. Στον Μάκβεθ, τον οποίο η 8η τάξη επίσης διδάσκεται, δεν λείπουν οι αιματηροί φόνοι και είναι απίθανο να αφαιρεθεί από το πρόγραμμα σπουδών. Είναι ίσως ένα ενδιαφέρον θέμα για να ερευνήσει ο σχολικός σύμβουλος, και βεβαίως σε σχέση με τη φαντασία των μαθητών, οι πιο βίαιες θέσεις προκύπτουν όταν τους ζητήσουμε να δραματοποιήσουν πώς φαντάζονται ότι έγινε το έγκλημα.