Φτιάχνοντας Ψωμί: διδασκαλία της επιστήμης στο δημοτικό σχολείο Teach article

Μετάφραση από τον Κωνσταντίνο Μιχαλοδημητράκη. Κάτι τόσο καθημερινό όσο το ψωμί μπορεί να προσφέρει ένα εκπληκτικό φάσμα ευκαιριών για διεπιστημονική…

Πριν από εκατομμύρια χρόνια, οι άνθρωποι ανακάτευαν αλεύρι και νερό για να φτιάξουν ψωμί. Κάποτε, ένας αρτοποιός αφαιρέθηκε, πιθανόν από έναν περαστικό μαχαιρόδοντα και γυρνώντας στο ζυμάρι μετά από μερικές ώρες, το βρήκε περίεργα ελαφρότερο και αφράτο. Έτσι τέθηκαν τα θεμέλια του ψωμιού με προζύμι^w1 – ψωμί φτιαγμένο χρησιμοποιώντας την ζύμη, ένα ευρέως διαδεδομένο, φυσικό μικρόβιο.

Σε αυτή την σειρά ασκήσεων για παιδιά ηλικίας 9-11, βλέπουμε την επιστήμη της παρασκευής του ψωμιού και τα εμπλεκόμενα χρήσιμα μικρόβια. Οι ασκήσεις 1-4 μπορούν να συμπτυχθούν σε μία ώρα αλλά η παρασκευή του ψωμιού χρειάζεται τουλάχιστον μισή μέρα, συνδυάζοντας άλλες δραστηριότητες όσο το ψωμί φουσκώνει.

Άσκηση 1: κοιτώντας τα φυσικά μικρόβια

Υπάρχουν πολλά μικρόβια στον κόσμο γύρω μας, αόρατα στο γυμνό μάτι. Όπως εμείς, είναι προγραμματισμένα να επιβιώνουν και να αναπαράγονται· για να τα καταφέρουν τρέφονται με φυσικά σάκχαρα και πρωτεΐνες οπουδήποτε μπορούν να τα βρουν και, κατά την διαδικασία αυτή, προκαλούν την αποσύνθεσή τους. Πήγατε ποτέ να πιάσετε ένα πορτοκάλι και βρήκατε ένα δακτύλιο άσπρης μούχλας με μπλε-πράσινη μούχλα στο κέντρο, ή προσπαθήσατε να πάρετε τυρί από το ψυγείο και είδατε ότι σας πρόλαβε μια πρασινωπή-μαύρη μούχλα;

Είναι εύκολο να πάτε για «ψάρεμα μικροβίων» σχεδόν οπουδήποτε και μπορείτε να πάρετε την τάξη σας σε μία «εκδρομή για ψάρεμα» ζητώντας τους να αφήσουν πιάτα με ψωμί, τυρί ή φρούτα εκτεθειμένα στον αέρα, σε ένα ασφαλές σημείο, και να περιμένουν για μερικές μέρες ή εβδομάδες. Αυτό που θα δουν οι μαθητές είναι το αποτέλεσμα των μικροβίων στον αέρα που επικάθονται στο φαγητό και τρέφονται με τα σάκχαρα και τις πρωτεΐνες που περιέχει, σχηματίζοντας τελικά καρποσώματα που τα λέμε μούχλα.

Μπορούμε να παρακολουθήσουμε ένα πιο γρήγορο παράδειγμα μικροβίων που τρώνε, χρησιμοποιώντας μαγιά ψωμιού – ένα σύμπλεγμα μικροβίων ζύμης που μπορούμε να δούμε, να το μυρίσουμε και να το αγγίξουμε. Ζητήστε από την τάξη να ανακατέψουν ένα κουταλάκι του γλυκού φρέσκιας ή ξηρής μαγιάς με περίπου 100 ml χλιαρού-ζεστού νερού και ζάχαρη και να το αφήσουν κάπου ζεστά αλλά με αερισμό. Μετά από λίγο, θα πρέπει τα παιδιά να δουν να σχηματίζεται αφρός και να διακρίνουν μία έντονη μυρωδιά. Αυτά τα φαινόμενα προκαλούνται από την παραγωγή διοξειδίου του άνθρακα και οινοπνεύματος κατά την διαδικασία που είναι γνωστή ως ζύμωση.

Πολλά παιδιά θα ξέρουν ότι η ζύμη χρησιμοποιείται για να γίνει το ψωμί, αλλά πώς εμπλέκεται η ζύμωση;

Κόψτε ένα καρβέλι ψωμί ή ένα ψωμάκι και ζητήστε από τα παιδιά να περιγράψουν τι βλέπουν. Ας ελπίσουμε ότι θα πουν ότι βλέπουν φυσαλίδες και ότι το ψωμί μοιάζει με σφουγγάρι. Ρωτήστε τα εάν μπορούν να συνδέσουν τις φυσαλίδες που είδαν στην ζύμη που ζυμώνονταν και αυτές στο ψωμί.

Κάντε στα παιδιά μερικές ακόμα ερωτήσεις:

• Τι συμβαίνει στις φυσαλίδες πάνω στην ζύμη που ζυμώνεται; (Τελικά σκάνε.)
• Γιατί δεν συμβαίνει το ίδιο στις φυσαλίδες στο ψωμί; (Γιατί είναι «μέσα» στο ψωμί.)
• Τι είναι αυτό στο ψωμί που κρατάει μέσα του τις φυσαλίδες; (Αλεύρι ανακατεμένο με νερό.)

Τώρα για μία μικρή άσκηση. Ζητήστε από τα παιδιά να φανταστούν ότι είναι ζύμη, που φυσάει διοξείδιο του άνθρακα στον αέρα. Που πηγαίνει; Μετά, δώστε τους μπαλόνια και ζητήστε τους να φυσήξουν μέσα σε αυτά. Ποια είναι η διαφορά από την άποψη του που πηγαίνει ο αέρας; (Κρατιέται μέσα στα μπαλόνια.) Βοηθήστε τα παιδιά να καταλάβουν την διαφορά τοποθετώντας όλα τα φουσκωμένα μπαλόνια σε ένα κουτί για να προσομοιαστεί το διοξείδιο του άνθρακα σε ένα καρβέλι ψωμί, που κρατιέται στην θέση του από μικροσκοπικά «μπαλόνια» ζυμαριού.

Άσκηση 2: η ιστορία της αρτοποιείας

Στην άσκηση 1, τα παιδιά θα έχουν μάθει ότι η ζύμη, η ζάχαρη και το νερό παράγουν το παγιδευμένο αέριο που κάνει το ψωμί να φουσκώνει. Θα έχουν μάθει επίσης ότι το αλεύρι, όταν ανακατεύεται με ζύμη και νερό, σχηματίζει ένα «μπαλόνι » για να συγκρατήσει της φυσαλίδες αερίου στο καρβέλι, Ως εισαγωγή στις ευρύτερες πλευρές της αρτοποιίας, μπορείτε να διαβάσετε την ιστορία Η Μικρή Κόκκινη Κότα (The Little Red Hen). Εάν δεν έχετε αντίγραφο, χρησιμοποιήστε tτην διαδικτυακή εκδοχή του Προγράμματος Γουτεμβέργιος (Project Gutnberg)^w2. Η ιστορία απεικονίζει ξεκάθαρα τις κύριες πτυχές της διαδικασίας παρασκευής ψωμιού από το χωράφι μέχρι το πιάτο.

Αφού διαβάσετε την ιστορία, ρωτήστε την τάξη να ζωγραφίσει και να βάλει ετικέτα σε κάθε στάδιο της διαδικασίας και να το εκθέσει στους τοίχους της τάξης. Μπορούν οι μαθητές να χρησιμοποιήσουν ιδέες από το βιβλίο μαζί με αυτά που έμαθαν στην άσκηση 1 για να γράψουν οδηγίες για την παρασκευή ψωμιού; Μπορεί να υπάρχουν κενά αλλά μπορούν να τα συμπληρώσουν αργότερα αφού ολοκληρώσουν τις υπόλοιπες ασκήσεις.

Άσκηση 3: εισβολείς και άποικοι

Όπως πολλές άλλες περιοχές, τα Βρετανικά Νησιά έχουν ιστορία εισβολής και αποικισμού: οι Ρωμαίοι, οι Άγγλοι, οι Σάξονες και οι Βίκινγκς ήρθαν όλοι στα Βρετανικά Νησιά ως εισβολείς και τελικά εγκαταστάθηκαν. Παρόμοια, η ηπειρωτική Ευρώπη έχει δει κύματα από εισβολείς και αποίκους κατά την διάρκεια των αιώνων. Οι νεοφερμένοι έφεραν μαζί τους τρόφιμα αλλά σύντομα θα έπρεπε να φάνε τοπικές τροφές. Μπορείτε να ενσωματώσετε τα θέματα της παρασκευής και κατανάλωσης του ψωμιού σε μαθήματα ιστορίας χρησιμοποιώντας το θέμα των εισβολέων και αποίκων. Θα ξεκινήσουμε με ένα παιχνίδι ρόλων.

Σε μία περιοχή στο σχολικό διάδρομο ή αυλή, βάλτε σε κώνους ή καρέκλες σήματα που να έχει το καθένα ξεχωριστά ένα είδος τροφίμου όπως καρπούς, φρούτα, σιτάρι, κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα και λαχανικά. Ζητήστε από τα παιδιά να καθίσουν στην περιοχή σαν να ήταν άποικοι, να κοιτάξουν τα ονόματα των τροφίμων που βρίσκονται γύρω τους και να αποφασίσουν ποια θα πιθανόν να έτρωγαν σαν άποικοι. Μπορεί να χρειαστεί να τους υπενθυμίσετε τις εποχές του χρόνου που τα διάφορα είδη τροφής είναι διαθέσιμα καθώς και τον χρόνο που απαιτείται για να τα μεγαλώσουν ή να τα επεξεργαστούν σε εδώδιμη τροφή.

Τώρα επαναλάβετε το παιχνίδι ζητώντας από τα παιδιά να εισέλθουν στην περιοχή σε διαφορετικές εποχές του χρόνου σαν εισβολείς που δεν θα μείνουν εκεί για πολύ. Ποια τρόφιμα μπορούν να φάνε και ποια δεν θα τους είναι διαθέσιμα; Μπορούν να προτείνουν γιατί; Τι θα έκαναν οι εισβολείς εάν αποφάσιζαν να εγκατασταθούν εκεί;

Η άσκηση θα πρέπει να διδάξει στα παιδιά ότι μερικά τρόφιμα όπως το ψωμί ή τα λαχανικά πρέπει να καλλιεργηθούν και να επεξεργασθούν χρησιμοποιώντας εργαλεία, τέτοια τρόφιμα είναι κατάλληλα για έναν άποικο, ενώ άλλα όπως το κρέας ή οι καρποί μπορούν να μαζευτούν αμέσως και να επεξεργασθούν εύκολα και επομένως είναι κατάλληλα τρόφιμα για έναν εισβολέα.

Άσκηση 4: διαφορετικοί τύποι ψωμιού

Για αυτή την άσκηση, ζητήστε από τα παιδιά να φέρουν διαφορετικά είδη ψωμιού. Ανάμεσα σε άλλα, μπορεί να πάρετε ψωμιά ολικής άλεσης, ολόσπορα (με προσθεμένα πίτουρο και φύτρες σιταριού), βρώμης, σικάλεως, σόδας και επίπεδα (πίτες). Οργανώστε ένα τεστ παρατήρησης και γεύσης. Ζητήστε από τα παιδιά να προτείνουν χαρακτηριστικά για σύγκριση όπως η όψη του ψωμιού, η υφή του, το μέγεθος των τρυπών / φυσαλίδων του, τη γεύση του και εάν τους αρέσει ή όχι.

Εάν το ψωμί είναι σε σφραγισμένη συσκευασία, μπορείτε να ελέγξτε τις πληροφορίες στην σακούλα για τα συστατικά του και πώς ψήθηκε. Αλλιώς, μπορείτε να βρείτε διατροφικές πληροφορίες για τους διαφορετικούς τύπους ψωμιού στο Διαδίκτυο^w3. Εάν έχετε ήδη καλύψει το θέμα της υγιεινής διατροφής, τα παιδιά θα καταλάβουν τα βασικά του διαγράμματος με τις διατροφικές πληροφορίες πάνω στην σακούλα. Εάν τα παιδιά δεν έχουν καλύψει ακόμα το θέμα, μία γρήγορη έρευνα στο διαδίκτυο των κατηγοριών σε ένα διάγραμμα διατροφικών πληροφοριών θα τους δείξει σύντομα τι είναι υγιεινό και τι όχι^w4. Μετά μπορείτε να συζητήσετε την καταλληλότητα για την υγεία κοιτώντας τις διατροφικές πληροφορίες σε κάθε σακούλα και να βάλετε τα ψωμιά σε σειρά καταλληλότητας, αποφασίζοντας τι είναι αυτό σε κάθε τύπο ψωμιού που το κάνει υγιεινό ή ανθυγιεινό. Ποιο έχει το μεγαλύτερο ποσό ινών, για παράδειγμα, ή τα χαμηλότερα επίπεδα αλατιού;

Άσκηση 5: φτιάχνοντας το δικό σας ψωμί

Τώρα για να φτιάξουμε το ψωμί! Τα παιδιά αγαπούν αυτή την άσκηση, είναι εύκολη και σχεδόν πάντα επιτυχής. Πηγαίνετε πίσω στα βασικά και προμηθευτείτε μερικούς ολόκληρους σπόρους σιταριού για να τα «αλέσουν» χρησιμοποιώντας ένα γουδί και γουδοχέρι. Τα παιδιά θα δουν να εμφανίζεται αλεύρι από τους συνθλιμμένους σπόρους και μπορούν να το κοσκινίσουν για να πάρουν καθαρό αλεύρι. Δεν θα συνιστούσα να κάνετε όλο το αλεύρι σας με αυτό τον τρόπο γιατί έτσι θα έπαιρνε για πάντα. Αντί αυτού, ανακατέψτε το προϊόν σας με εμπορικό αλεύρι για ψωμί ώστε να φτάσετε μέχρι την απαιτούμενη ποσότητα. Ως συμπληρωματική άσκηση, μπορείτε να φυτέψετε μερικούς σπόρους σιταριού και να τους δείτε να μεγαλώνουν – ίσως παράγοντας σιτάρι για την τάξη της επόμενης χρονιάς! Αυτό συνδέεται ωραία με την ιστορία Η Μικρή Κόκκινη Κότα.

Θυμάστε εκείνα τα χρήσιμα μικρόβια στην πρώτη άσκηση; Αρχίστε με μερικό από το μίγμα ζύμης που έφτιαξαν τα παιδιά στην άσκηση 1. Μόλις αρχίσει να αφρίζει, αναμίξτε το με το αλεύρι και αλάτι και ανακατέψτε ζωηρά – μπορείτε να κατεβάσετε την συνταγή από την ιστοσελίδα του Science in School^w5. Θα χρειαστεί να προσθέσετε περισσότερο ζεστό νερό μέχρι το ζυμάρι να γίνει μία μπάλα που αφήνει τα τοιχώματα του μπολ καθαρά, οπότε στο σημείο αυτό θα πρέπει τα παιδιά να ξεκινήσουν να το ζυμώνουν πάνω σε μία καθαρή, αλευρωμένη επίπεδη επιφάνεια. Τι παρατηρούν να συμβαίνει στο ζυμάρι καθώς το ζυμώνουν; Η γλουτένη στο αλεύρι απελευθερώνεται και κάνει το ζυμάρι ελαστικό. Όταν το ζυμάρι είναι λείο, θα χρειαστεί να το αφήσετε σε ένα ζεστό μέρος για να φουσκώσει («ωριμάσει»).

Μετά από μία ώρα, ρωτήστε τα παιδιά τί παρατηρούν και τί νομίζουν ότι έχει συμβεί στο ζυμάρι για να φουσκώσει. Κόψτε προσεκτικά ένα κομμάτι χρησιμοποιώντας ένα κοφτερό μαχαίρι και δείξτε στα παιδιά τις φυσαλίδες μέσα στο ζυμάρι. Υπενθυμίστε τους το πείραμα με τα μπαλόνια για να ενισχύσετε το γιατί ο αέρας παραμένει μέσα στην ζύμη. Το ζυμάρι του ψωμιού απαιτεί δεύτερο ζύμωμα πριν αφεθεί να ξαναφουσκώσει· αυτό βοηθάει να διασκορπιστεί η ζύμη και ο αέρας σε όλο το ζυμάρι. Τελικά θα είναι έτοιμο για ψήσιμο. Φτιάξτε μόνοι σας ένα καρβέλι και μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε ως παράδειγμα, κόβοντάς το όταν ψηθεί για να μυρίσουν την ζύμη και να δουν τις φυσαλίδες.

Ευχαριστίες

Η άσκηση αυτή δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο Freedom to Teach, the Collins Education blog^w6.