Αναπτύσσοντας εκπαιδευτικό υλικό σχετικό με το peer review (σύστημα κρίσης δημοσίευσης επιστημονικών εργασιών) Understand article
Μετάφραση Βαγγέλης Κολτσάκης (Vangelis Koltsakis). Η Ellen Raphael, από την εταιρεία Sense About Science, εξηγεί γιατί το σύστημα peer review είναι τόσο σημαντικό στην επιστήμη και περιγράφει…
τη Sense about Science
Με τις αλλαγές στο Αγγλικό πρόγραμμα σπουδών για τις Φυσικές Επιστήμες θα υπάρξει πολύς χρόνος, όσος δεν υπήρξε ποτέ ως τώρα, για την εξερεύνηση των εσωτερικών διαδικασιών της επιστημονικής μεθόδου (βλ. Burden, 2007). Αποτελεί πλέον μια βασική ανάγκη το να γνωρίσουν οι μαθητές επιπέδου key stage 4 (14-16 ετών) το πώς οι επιστημονικές ιδέες παρουσιάζονται, αξιολογούνται και διαχέονται. Στη Sense About Science, μια εταιρεία που χρηματοδοτεί την προώθηση της σωστής επιστημονικής τεκμηρίωσης στις δημόσιες συζητήσεις, υποδεχόμαστε με ευχαρίστηση τη νέα εξέλιξη. Οι μαθητές πρέπει να ανακαλύψουν νωρίς στα μαθητικά τους χρόνια το τι είναι η επιστήμη, καθώς πρέπει να διαχειρίζονται δεδομένα και στοιχεία με ωριμότητα και κριτικά, και θα πρέπει να αποκτήσουν βαθιά γνώση, έτσι που να καθοδηγούν οι ίδιοι το όποιο θέμα και όχι να παρασύρονται από αυτό.
Αυτό είναι σημαντικό, όχι μόνο για την κατανόηση της επιστημονικής μεθόδου, αλλά και για να βοηθηθούν οι μαθητές στη διαπραγμάτευση του κόσμου και έξω από το σχολείο. Πρέπει να καταλάβουν οι μαθητές ότι η επιστημονική γνώση που σήμερα θεωρείται αποδεκτή –όπως η περιστροφή της Γης γύρω από τον Ήλιο- είναι, στην πραγματικότητα, το αποτέλεσμα πολυετών ακαδημαϊκών συζητήσεων και συγκεντρώσεων αποδείξεων. Με τον τρόπο αυτό, οι μαθητές μπορούν να ενθαρρυνθούν να μελετούν κριτικά τα νέα ερευνητικά δεδομένα και να σκέφτονται την αποδεικτική τους βάση, και όχι να πιστεύουν τις όποιες νέες θεωρίες μόνο και μόνο επειδή αυτές φαίνονται να έχουν κάποιο νόημα. Προς το παρόν, υπάρχουν διαθέσιμες στους εκπαιδευτικούς πολύ λίγες πηγές που θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν στο να διδάξουν το πώς αξιολογούνται οι επιστημονικές πληροφορίες και πως αυτές προστίθενται στο υπάρχον σώμα της επιστημονικής γνώσης.
Το 2005, η Sense About Science δημοσίευσε το I don’t know what to believe… (δεν ξέρω τι να πιστέψω…), έναν σύντομο οδηγό για το peer revieww1. Ο οδηγός έτυχε μεγάλης αποδοχής, καθώς διανεμήθηκαν περισσότερα από 60.000 αντίτυπά του παγκοσμίως. Ο οδηγός αυτός έχει σκοπό να βοηθήσει τους ανθρώπους να κατανοήσουν τη διαδρομή των επιστημονικών ιδεών μέχρι αυτές να προστεθούν στην υπάρχουσα επιστημονική γνώση και να αρχίσουν να αναπαράγονται και από άλλους ερευνητές. Επίσης, ο οδηγός τονίζει τη διαφορά ανάμεσα στη δημοσιευμένη και στη μη δημοσιευμένη έρευνα, βοηθώντας τους ανθρώπους να προσδιορίζουν αν οι όποιοι επιστημονικοί ισχυρισμοί που διαβάζουν στις εφημερίδες ή στο Διαδίκτυο προέρχονται από επιστημονικά έντυπα ή από επιστήμονες που έχουν επιλέξει να μην εκθέτουν τις εργασίες τους στην αυστηρή κριτική του peer review.
τη Sense about Science
Ο οδηγός αναπτύχθηκε μέσα από συναντήσεις διαφόρων ομάδων, στις οποίες συμμετείχαν και εκπαιδευτικοί δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και μαθητές τους. Ήταν πολύ χρήσιμο να ακουστούν από την αρχή οι γνώμες των εκπαιδευτικών και των μαθητών για τον οδηγό, να ανακαλύψουμε ποιες πληροφορίες τους φαινόταν χρήσιμες και ποιες περιττές. Επίσης, επιβεβαιώθηκε το ότι πολύ λίγοι μαθητές γνωρίζουν τι είναι το peer review, πώς αυτό συνδέεται με την επιστήμη και πώς μπορεί να τους βοηθήσει να αξιολογήσουν νέες επιστημονικές ιδέες και νέους ερευνητικούς ισχυρισμούς.
Η πρώτη φορά που οι μαθητές πληροφορούνται την ύπαρξη του συστήματος peer review είναι όταν μελετούν κάποιο επιστημονικό θέμα στο πανεπιστήμιο, κάτι που σημαίνει πως όσοι μαθητές δεν ακολουθούν πανεπιστημιακές σπουδές, πιθανώς δεν θα μάθουν ποτέ για το ρόλο που έχει το peer review στην επιστημονική πρόοδο. Μετά την κυκλοφορία του οδηγού, δεχθήκαμε πολλές αιτήσεις για τη χρήση του μέσα στην τάξη. Αυτές οι αιτήσεις προέρχονταν από εκπαιδευτικούς πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά και από άλλους εμπλεκόμενους με την εκπαίδευση στις επιστήμες. Ήμασταν πάντα πολύ πρόθυμοι να αναπτύξουμε εξειδικευμένο εκπαιδευτικό υλικό για σχολεία, σχετικά με το peer review και με την αποδοχή των νέων επιστημονικών αντιλήψεων.
Έτσι, αποφασίστηκε ότι αντί να παρέχουμε στα σχολεία μόνο το I don’t know what to believe…, θα ξεκινούσαμε να δημιουργούμε ένα πλήρες εκπαιδευτικό υλικό, με δικτυακό τόπο με υλικό, όπου οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές θα μπορούσαν να αναζητούν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το peer review, την επιστημονική γνώση και τις επιστημονικές αποδείξεις. Το υλικό βρίσκεται τώρα σε φάση ανάπτυξης και αναμένεται να ολοκληρωθεί το καλοκαίρι του 2007.
Επιπρόσθετα προς τον δικτυακό τόπο, θα παράγουμε δωρεάν έντυπο υλικό για τους εκπαιδευτικούς. Το έντυπο υλικό θα περιέχει πρακτικές οδηγίες σχετικά με τη διαδικασία peer review. Θα υπάρχουν μελέτες περίπτωσης στις οποίες τα ΜΜΕ αμφισβητούν την επιστημονική έρευνα, όπως για παράδειγμα το εμβόλιο MMR ή τα μεταλλαγμένα τρόφιμα, όπου θα φαίνεται πως τα επιστημονικά στοιχεία ερμηνεύονται διαφορετικά, ανάλογα με τα επιμέρους συμφέροντα. Τελικά, θα υπάρχει και πρακτική εξάσκηση, όπου θα ζητείται από τους μαθητές να αξιολογήσουν κριτικά την εργασία κάποιου άλλου. Το υλικό, όπως ο σύντομος οδηγός, δεν θα αποφεύγει τις δύσκολες ερωτήσεις, όπως για παράδειγμα πώς να αντιμετωπίζονται τα απατηλά αποτελέσματα ή οι ανεξάρτητοι επιστήμονες που προωθούν στα ΜΜΕ τα αποτελέσματά τους. Η αντιμετώπιση δύσκολων ερωτήσεων ελπίζουμε να προκαλέσει συζητήσεις στην τάξη.
Έχουν γίνει τελευταία πολλές συζητήσεις σχετικά με το αν το νέο πρόγραμμα σπουδών καθιστά πιο κατανοητή την επιστήμη και έχει αναφερθεί ότι του ταιριάζει περισσότερο να οριστεί ως «κοινωνιολογία της επιστήμης». Υπάρχουν επίσης ανησυχίες σχετικά με το ότι το νέο πρόγραμμα δεν απαιτεί να ληφθεί υπόψη το πώς η επιστήμη ρυθμίζεται και εσωτερικά και εξωτερικά. Ελπίζουμε ότι το υλικό μας κατά κάποιο τρόπο θα φωτίσει τον τρόπο με τον οποίο η επιστήμη ρυθμίζεται εσωτερικά από τους επιστήμονες μέσω του συστήματος peer review. Όμως αξίζει να τονιστεί το τι κάνει καλά το νέο πρόγραμμα σπουδών. Για πρώτη φορά οι μαθητές παροτρύνονται να σκεφτούν τι είναι η επιστημονική απόδειξη, από πού προέρχονται οι επιστημονικές ιδέες και την επίδραση που αυτές μπορεί να έχουν στην κοινωνία. Το πρόγραμμα σπουδών μας επιτρέπει να κοιτάξουμε βαθύτερα το τι καθιστά επιστήμη την επιστήμη.
Αν και πρέπει να αγωνιστούμε για να εξασφαλίσουμε τις πρακτικές απόψεις της εκπαίδευσης στις Φυσικές Επιστήμες και τη διδασκαλία μιας πλατιάς βάσης επιστημονικής γνώσης, η συζήτηση σχετικά με τις εφαρμογές της επιστήμης και τις ηθικές και κοινωνικές συνέπειές της δεν θα πρέπει να θεωρηθεί επιζήμια ή ως η «εύκολη επιλογή». Η παροχή στους μελλοντικούς επιστήμονες και καταναλωτές μιας πραγματικής δυνατότητας κατανόησης της επιστημονικής μεθόδου, της θεωρίας της και της πρακτικής της, και του πως γεννιούνται οι ιδέες και οι αποδείξεις, θα μπορούσε να παράγει άτομα ικανά να πάρουν θέση σε επιστημονικά ζητήματα, ειδικά σε αντιφατικά θέματα, όπου δεν είναι εύκολο να δει κανείς όλη την αλήθεια.
Πώς να εμπλακείτε
Η Sense About Science αναζητά εκπαιδευτικούς Φυσικών Επιστημών για να δοκιμάσουν και να ελέγξουν το υλικό. Θέλουμε να επιβεβαιώσουμε ότι έχει την ίδια αποτελεσματικότητα όσο και το I don’t know what to believe … Αν θα θέλατε να εμπλακείτε, θα σας στείλουμε με e-mail το υλικό, μαζί με ερωτηματολόγιο, για να τα επεξεργαστείτε μαζί με τους μαθητές σας. Αν και το υλικό είναι βασισμένο στο Αγγλικό πρόγραμμα σπουδών, καλούνται να εμπλακούν στη δοκιμή εκπαιδευτικοί από όλη την Ευρώπη – το peer review είναι, τελικά, μια διεθνής διαδικασία!
Το υλικό θα διατίθεται δωρεάν μέσω διαδικτύου όταν θα έχει ολοκληρωθεί. Αν ενδιαφέρεστε να συμμετάσχετε στην ομάδα ελέγχου του, ή για περισσότερες πληροφορίες, επικοινωνήστε με την Ellen Raphael: eraphael@senseaboutscience.org
Τι είναι το peer review?
- Η επιστημονική κοινότητα έχει ένα σύστημα αξιολόγησης της ποιότητας των ερευνών, πριν αυτές δημοσιευτούν. Αυτό το σύστημα ονομάζεται peer review.
- Το peer review σημαίνει ότι άλλοι ειδικοί επιστήμονες (οι κριτές του κάθε συγγραφέα) ελέγχουν τα προς δημοσίευση ερευνητικά άρθρα για την εγκυρότητα, την αξιοπιστία, την πρωτοτυπία και τη σαφήνειά τους.
- Οι εκδότες των επιστημονικών εντύπων έχουν στη διάθεσή τους ένα μεγάλο αριθμό ειδικών επιστημόνων, για να ελέγξουν εξονυχιστικά τα προς δημοσίευση ερευνητικά άρθρα πριν αποφασίσουν αν τα δημοσιεύσουν.
- Πολλά από τα ερευνητικά ευρήματα που διαβάζετε στις εφημερίδες και στα περιοδικά ή βρίσκετε στο Διαδίκτυο ή ακούτε στην τηλεόραση ή στο ραδιόφωνο δεν έχουν δημοσιευθεί σε κάποιο έντυπο με διαδικασία peer review.
- Κάποια από αυτά τα ευρήματα μπορεί να αποδειχτούν σωστά, αλλά τα περισσότερα από αυτά έχουν λάθη ή είναι ημιτελή. Πολλά ευρήματα που έχουν αναφερθεί, πχ ισχυρισμοί σχετικά με «θεραπείες από θαύματα», ποτέ δεν αποδείχτηκαν.
Το peer review εξασφαλίζει ότι η κάθε ερευνητική εργασία έχει ελεγχθεί για λάθη και παραλείψεις από πιστοποιημένους επιστήμονες, καθώς και διευκρινίζει το τι δείχνουν τα αποτελέσματα. Επίσης σημαίνει ότι τα αποτελέσματα είναι διαθέσιμα στην ευρύτερη επιστημονική κοινότητα, έτσι που και οι υπόλοιποι επιστήμονες να μπορούν να επαναλάβουν τα ευρήματα, ή να τα χρησιμοποιούν σε συνδυασμό με άλλες εργασίες ή με άλλα αποτελέσματα, για να φτάσουν σε περαιτέρω συμπεράσματα.
Η επιστημονική έρευνα που δεν υποβάλλεται σε τέτοιου είδους ελέγχους, δε βοηθά κανέναν. Οι επιστήμονες δε μπορούν να την επαναλάβουν ή να τη χρησιμοποιήσουν και η κοινωνία δε μπορεί να βασίσει αποφάσεις σχετικές με τη δημόσια ασφάλεια – ή με την ατομική υγεία, για παράδειγμα- σε μια εργασία που είναι πολύ πιθανό να έχει ελαττώματα. Η ανάγκη να διευκρινιστεί η κατάσταση των επιστημονικών αποδείξεων αυξάνεται. Στο Ηνωμένο Βασίλειο η κυβέρνηση, ολοένα και περισσότερο, χρησιμοποιεί δημόσιες συσκέψεις, έρευνες και επιτροπές για να συγκεντρώσει στοιχεία και αποδείξεις για διάφορες ρυθμίσεις και ο κάθε εμπλεκόμενος πρέπει να είναι σαφής ως προς τα κριτήρια της επιστημονικής αληθοφάνειας.
Συνεπώς, ανεξάρτητα από το πόσο εντυπωσιακή ή πειστική είναι μια νέα επιστημονική ή ιατρική έρευνα, πρέπει πάντα να αναρωτιέστε: «Έχει ελεγχθεί με τη διαδικασία peer review? Αν όχι, γιατί?»
Αν έχει ελεγχθεί, μπορείτε να αναζητήσετε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το τι λένε και άλλοι επιστήμονες για αυτή, με το μέγεθος και την προσέγγιση της μελέτης και με το αν αποτελεί μέρος ενός συνόλου αποδείξεων που στοχεύουν στο ίδιο συμπέρασμα..
Επεξεργασμένο απόσπασμα από το I don’t know what to believe…w1
Μελέτη περίπτωσης: κινητά τηλέφωνα
O Ένας από τους πρώτους που ισχυρίστηκαν ότι οι εκπομπές των κινητών τηλεφώνων είναι επικίνδυνες, είναι ο Roger Coghill, ένας αυτοαπασχολούμενος ερευνητής, ο οποίος είχε προηγουμένως υποστηρίξει ότι τα κινητά τηλέφωνα προκαλούν πονοκεφάλους και απώλειες μνήμης. Το 1998, ο Coghill είπε ότι τα κύματα που παράγονται από τα κινητά τηλέφωνα μπορούν να βλάψουν τα λεμφοκύτταρα στο σύστημα αντισωμάτων. Ο Coghill δημοσίευσε ο ίδιος αυτούς τους ισχυρισμούς του και τους προώθησε στα ΜΜΕ, χωρίς να τους δημοσιεύσει σε έντυπο με σύστημα peer review. Πολλές άλλες μελέτες απέτυχαν να αποδείξουν ότι η χρήση των κινητών τηλεφώνων προκαλεί βλάβες στο σύστημα αντισωμάτων. Παρά την έλλειψη επιβεβαίωσής τους, οι ισχυρισμοί του Coghill γνώρισαν μεγάλη δημοσιότητα και πυροδότησαν πολλές συζητήσεις σχετικά με την ασφάλεια των κινητών τηλεφώνων. Μεταξύ του 1998 και του 2003, ο Coghill αναφέρεται σε 119 ενημερωτικά έντυπα στο Ηνωμένο Βασίλειο, τα περισσότερα από τα οποία δεν αναφέρουν ότι η έρευνά του δεν έχει ελεγχθεί με το σύστημα peer review ή το γεγονός ότι οι έρευνες που έχουν ελεγχθεί με το σύστημα peer review δεν επιβεβαιώνουν την υπόθεσή του
Πιο πρόσφατες μεγάλης κλίμακας αξιόπιστες μελέτες δεν έχουν επίσης βρει αποδείξεις για το ότι τα κινητά τηλέφωνα προκαλούν βλάβη, και η υπόθεση του Coghill ακόμη παραμένει ανεπιβεβαίωτη. Ισχυρισμοί όπως αυτοί του Coghill, που δεν έχουν ελεγχθεί από ειδικούς επιστήμονες με το σύστημα peer review, δε μπορούν να επικυρωθούν, και παρά το πόσο πολύ δημοσιεύθηκαν, βασικά παραμένουν ως μια άποψη.
References
- Burden J (2007) Οι φυσικές επιστήμες στον εικοστό πρώτο αιώνα: αναπτύσσοντας ένα νέο πρόγραμμα σπουδών για τις φυσικές επιστήμες. Science in School 5.
Web References
- w1 – I don’t know what to believe… διατίθεται δωρεάν από τον δικτυακό τόπο της Sense About Science.
- Αντίγραφα μπορούν επίσης να παραγγελθούν από αυτή τη σελίδα. Υπάρχει μια μικρή χρέωση για την αποστολή έντυπων αντιγράφων έξω από το Ηνωμένο Βασίλειο, για την κάλυψη του κόστους της ταχυδρομικής αποστολής.
Resources
- Για επιπλέον χρήσιμο εκπαιδευτικό υλικό σχετικά με το peer review, δες:
- Gift N, Krasny M (2003) The great fossil fiasco: teaching about peer review. The American Biology Teacher 65: 270–278. Doi: 10.1662/0002-7685(2003)065[0270:TGFFTA]2.0.CO;2
Review
Αν και το θέμα δεν είναι τόσο συναρπαστικό όσο οι περισσότερες πρόσφατες ανακαλύψεις στην έρευνα αιχμής, αυτό το άρθρο σχετίζεται με τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς των Φυσικών Επιστημών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Είναι γεγονός ότι η εστίαση στο peer review, σε συνδυασμό με τη συνήθη σειρά «παρατήρηση, υπόθεση, πείραμα, θεωρία», είναι απαραίτητη για μια σωστή επιστημολογική προσέγγιση του τι είναι αυτό που καθιστά επιστήμη την επιστήμη.
Για τους λόγους αυτούς, το σαφές και περιεκτικό άρθρο της Ellen Raphael είναι χρήσιμο για εκπαιδευτικούς που ενδιαφέρονται να αναβαθμίσουν τις γνώσεις τους και για μαθητές με κίνητρα για εμβάθυνση στη μελέτη της επιστημονικής μεθόδου. Επιπρόσθετα, η πρόσκληση της Sense About Science για να ελεγχθεί το διδακτικό της υλικό (ο έντυπος οδηγός και ο σχετικός δικτυακός τόπος) αποτελεί επίσης μια καλή ευκαιρία για εκπαιδευτικούς που ενδιαφέρονται για τις αντιλήψεις και για την κοινωνική επίδραση της επιστήμης. Το όλο άρθρο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε δραστηριότητες στην τάξη ή να διαβαστεί από μαθητές που ενδιαφέρονται για το θέμα.
Giulia Realdon, Ιταλία