Η χαρά της ανακάλυψης: μια προσωπική εμπειρία Understand article

Μετάφραση Πιερράτος Θεόδωρος (Theodoros Pierratos) Ο Richard West περιγράφει την έξαψη και τη χαρά της ανακάλυψης ενός νέου κομήτη.

Χθές, μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή μου στο σπίτι, έζησα τη διασκεδαστική αίσθηση ενός ντεζαβού. Η φωτογραφία στο δικτυακό τόπο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Αστρονομική Έρευνα στο Νότιο Ημισφαίριο (ESO)^w1 μου φάνηκε με κάποιο τρόπο οικεία. Ο κομήτης φαινόταν κάπως ασαφής και υπήρχαν μερικές συγκεχυμένες κηλίδες. Προφανώς ο κομήτης Schwassmann-Wachmann 3^w2 διασπώνταν (δείτε την εικόνα). Μετά από τις αναρίθμητες προσεγγίσεις του κομήτη στον Ήλιο πάνω στην επιμήκη τροχιά του, η πυκνή ηλιακή ακτινοβολία κέρδιζε το παιχνίδι. Αυτό το κοσμικό σκονισμένο παγόβουνο – ο πυρήνας του κομήτη, όπως τον αποκαλούν οι αστρονόμοι- χωριζόταν σε κομμάτια δημιουργώντας ένα σμήνος κομητών

Σχεδόν 30 χρόνια πριν, το Μάρτιο του 1976, είχα δει το ίδιο πράγμα να συμβαίνει σε έναν άλλο κομήτη. Παρατηρώντας τον ουρανό μέσα από ένα από τα μεγαλύτερα τηλεσκόπια του ESO, στο παρατηρητήριο La Silla σε ένα απομακρυσμένο βουνό στην έρημο Atacama της Χιλής, ήμουν μάρτυρας του τρομακτικού θανάτου ενός από τους μεγαλύτερους κομήτες του 20ου αιώνα, θαυμάζοντας τις δυνάμεις της φύσης εν δράσει. Για άλλη μια φορά, οι σκέψεις μου ταξίδεψαν ακόμη πιο πίσω σε ένα ζωογόνο απόγευμα του Νοεμβρίου του 1975. Το θυμάμαι σαν να ήταν χθες. Τι τυχερή ημέρα στη ζωή μου!

Αλλά περιμένετε, πρέπει να σας πω την ιστορία από την αρχή. Ξεκίνησε πολύ νωρίτερα, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, όταν οι αστρονόμοι από διάφορες χώρες αποφάσισαν να ενώσουν τις προσπάθειές τους και να οργανώσουν ό,τι έμελλε να γίνει ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Αστρονομίας, ο ESO. Ένας από τους πιο σημαντικούς στόχους του οργανισμού ήταν να ερευνηθεί ο σχετικά άγνωστος νότιος ουρανός, χαρτογραφώντας εκατοντάδες εκατομμύρια ουράνιων αντικειμένων νότια από τον ουράνιο ισημερινό. Ένα τέτοιο πρόγραμμα θα μπορούσε να εντοπίσει πολλά άγνωστα μέχρι τότε άστρα, πλανήτες, νεφελώματα και γαλαξίες, προσφέροντας θαυμάσιες δυνατότητες για λεπτομερείς μελέτες που θα οδηγούσαν σε μια αστροφυσική «άνοιξη».

BΗ χώρα μου, η Δανία, έγινε μέλος του ESO στα 1967. Αυτή την εποχή δούλευα στο Αστεροσκοπείο του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης. Δυο χρόνια αργότερα, είχα την τύχη να αναλάβω μια θέση στον ESO, ως βοηθός αστρονόμος του γενικού διευθυντή, καθηγητή Adriaan Blaauw. Στα 1972, επιφορτίστηκα με την οργάνωση του νέου Εργαστηρίου του Άτλαντα του Ουρανού, υπό την αιγίδα του ESO, που στεγαζόταν σε περιφερειακά κτίρια του CERN^w3 στη Γενεύη της Ελβετίας, ως μέρος της συνεργασίας των θυγατρικών οργανισμών.

Ο κύριος στόχος του εργαστηρίου ήταν η παραγωγή του Άτλαντα του Νοτίου Ουρανού, που αποτελούνταν από πιστές αναπαραγωγές των γυάλινων φωτογραφικών πλακών διαστάσεων 30 x 30 cm που δημιουργήθηκαν μετά από έκθεση με μια γιγάντια κάμερα (ένα τηλεσκόπιο τύπου Schmidt διαμέτρου 1 m), ειδικευμένης να ερευνά μεγάλες περιοχές του ουρανού. Για αυτό εργάστηκα στενά με το Γερμανό αστρονόμο Hans-Emil Schuster και τους νυχτερινούς βοηθούς του, τα αδέλφια Guido και Oscar Pizarro από την Χιλή, που έκαναν τις αρχικές φωτογραφικές εκθέσεις στο La Silla, καθώς και με το προσωπικό του εργαστηρίου, συμπεριλαμβανομένων των Bernard Dumoulin, Françoise Patard, Bernard Pillet και Jean Quebatte.

Η πραγματική δουλειά άρχισε στα 1974, όταν μια σταθερή ροή γυάλινων φωτογραφικών πλακών έφτανε στη Γενεύη, προσεκτικά συσκευασμένων σε μεγάλα κοντέινερ για να επιβιώσουν από τις δυσκολίες του μεγάλου ταξιδιού από τη Χιλή. Μια από τις υποχρεώσεις μου ήταν να ελέγχω όλες αυτές τις πλάκες, να αποφαίνομαι για την ποιότητά τους, δηλαδή την σαφήνεια των ειδώλων και το κατώτερο φαινόμενο μέγεθος (μια μέτρηση του πιο αμυδρού άστρου ορατού στην πλάκα). Μόνο οι καλύτερες πλάκες, με τα πιο σαφή είδωλα και τα αμυδρότερα αντικείμενα, περιλαμβάνονταν τότε στον Άτλαντα και μερικές εκατοντάδες φωτοαντίγραφα του απεστάλησαν σε άλλα αστεροσκοπεία σε όλο τον κόσμο.

Σε αυτές τις αρνητικές φωτογραφικές πλάκες, τα είδωλα των άστρων και των γαλαξιών εμφανίζονταν ως μικρά σμήνη κόκκων από ασήμι μέσα στο φωτογραφικό γαλάκτωμα. Συνήθως ξεκινούσα με μια γρήγορη σάρωση με το μάτι – βλέποντας τις πλάκες από κοντά μπορούσα να βλέπω αρκετά μικρές λεπτομέρειες πάνω σε αυτές. Μετά ακολουθούσε μια προσεκτική αξιολόγηση κάτω από μικροσκόπιο, εξετάζοντας ακόμη και τις αμυδρότερες μουτζούρες. Η προσεκτική εξέταση κάθε πλάκας απαιτούσε κανονικά χρόνο ανάμεσα στα 5 και τα 15 λεπτά.

Κάθε πλάκα περιλάμβανε είδωλα από αρκετά εκατομμύρια άστρα του Γαλαξία καθώς και χιλιάδες γαλαξίες. Ανάλογα με τη θέση στον ουρανό, υπήρχαν επίσης αέρια νεφελώματα και σκόνη ή μικρές ουρές από αστεροειδείς του ηλιακού συστήματος οι οποίοι είχαν μετακινηθεί κατά τη διάρκεια της φωτογράφησης. Ήταν μια πολύ δύσκολη αλλά και γοητευτική εργασία. Οι φωτογραφίες απεικόνιζαν αναρίθμητα ουράνια αντικείμενα που ποτέ δεν τα είχε δει ανθρώπινο μάτι – τι προνόμιο! Πολλά από αυτά αργότερα μπήκαν συστηματικά σε καταλόγους αφού καταγράφηκαν μέσα από τα αντίγραφα του Άτλαντα από επιμελείς συναδέλφους σε διάφορες χώρες.

Ελάχιστα γνώριζα το πρωί της 5ης Νοεμβρίου 1975 για όσα θα ακολουθούσαν αργότερα εκείνη την ημέρα. Πρέπει να ήταν περίπου 2 το μεσημέρι όταν έβγαλα προσεκτικά από το λευκό της περίβλημα μια πλάκα που μόλις είχα παραλάβει, έβγαλα τα βαριά γυαλιά μου και έκανα μια γρήγορη σάρωση, κρατώντας την πλάκα με τα χέρια μου λίγα εκατοστά μακριά από τα μάτια μου. Στη μια άκρη έπεσα πάνω σε μια μαύρη μουτζούρα που φαινόταν κάπως παράξενη. Ναι, έμοιαζε με την ουρά ενός αστεροειδούς αλλά ήταν θαμπή με τρόπο που οι ουρές των αστεροειδών δεν είναι. Και φαινόταν πιο θαμπή στη μια πλευρά από ό,τι στην άλλη! Θα μπορούσε να είναι πιθανόν …; Μια γρήγορη ματιά μέσα από το μικροσκόπιο επιβεβαίωσε την υποψία μου – ήταν πράγματι το είδωλο ενός κινούμενου αντικειμένου. Ω ναι! Ήταν αδιαμφισβήτητα ενός κομήτη με κοντή ουρά και επομένως το πιο πιθανό ενός κομήτη που βρισκόταν μέσα στο ηλιακό μας σύστημα.

Στη δεκαετία του 1970, μόνο 2 δωδεκάδες κομήτες ανακαλύπτονταν κάθε χρόνο. Αυτό άρχισε να γίνεται πολύ ενδιαφέρον! Προέκυψαν ερωτήσεις: ποια ήταν ακριβώς η θέση του κομήτη μέσα στο διάστημα; Τι ήταν ήδη γνωστό; Ένας γρήγορος έλεγχος των πινάκων δεν τον ταυτοποιούσε με κάποιον γνωστό κομήτη. Προς ποια κατεύθυνση κινιόταν ο κομήτης, ανατολικά η δυτικά; Δεν μπορείς να απαντήσεις σε αυτό βλέποντας μόνο μια ουρά, αλλά υπέθεσα ότι μπορώ να βρω άλλη μια ουρά σε κάποια άλλη πλάκα που είχε παρθεί πριν ή μετά από αυτήν! Τότε η κατεύθυνση θα μπορούσε να προσδιοριστεί. Και εάν έβρισκα τρεις ουρές θα ήταν πιθανό να υπολογίσω την τροχιά του κομήτη και να προβλέψω την κίνησή του στο μέλλον…!

Η φωτογράφηση αυτής της πλάκας είχε γίνει από τον Guido Pizarro στις 24 Σεπτεμβρίου 1975, έτσι έψαξα μερικές άλλες πλάκες που είχαν δημιουργηθεί έναν μήνα νωρίτερα. Πέρασε μια ώρα: τίποτα σε βρέθηκε. Αλλά τότε, απροσδόκητα, εμφανίστηκε εκεί: μια άλλη, πολύ πιο αμυδρή ουρά ακριβώς στη γωνία της πλάκας που είχε φωτογραφήσει  ο Oscar Pizarro στις 10 Αυγούστου. Και ακόμη μια σε μια πλάκα από τις 13 Αυγούστου! Δυσκολευόμουν να πιστέψω την τύχη μου. Χαμένος στον κόσμο μου, πήγα στην μεγάλη μετρητική συσκευή να προσδιορίζω τις ακριβείς θέσεις στον ουρανό των τριών ουρών. Μου πήρε ακόμη μια ώρα.

Όσα ακολούθησαν έχουν καταγραφεί στην ιστορία. Τηλεγραφήσαμε (δεν υπήρχαν e-mail αυτές τις ημέρες) τα δεδομένα στον Brian Marsden στο Κεντρικό Γραφείο της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης (IUA) στη Βαλτιμόρη (Μαίρυλαντ, ΗΠΑ). Επέστρεψα στο σπίτι μου και προσπάθησα να χαλαρώσω με την οικογένειά μου, αλλά αυτές οι ουρές δεν έφευγαν από το μυαλό μου. Η τηλεγραφική απάντηση του Brian ήρθε την επόμενη ημέρα. Οι τρεις ουρές ήταν του ίδιου κομήτη, ο οποίος ήταν άγνωστος μέχρι τότε, και ο Brian κατάφερε να υπολογίσει την τροχιά του! Την ίδια ημέρα στην αναφορά Circular 2860 της IAU και με τίτλο ‘‘Κομήτης WEST (1975n)’’ έγραψε ότι «η τροχιά υποδεικνύει ότι ο κομήτης θα είναι κατάλληλος για παρατήρηση στο βόρειο ημισφαίριο στον πρωινό ουρανό με φαινόμενο μέγεθος ~5 στα μέσα Μαρτίου 1976». Φαινόμενο μέγεθος 5! Αυτό σήμαινε ότι ο κομήτης θα ήταν ορατός με γυμνό μάτι! Είχα ανακαλύψει ένα σχετικά σπάνιο αντικείμενο.

Καθώς ο κομήτης κινήθηκε πιο κοντά στον ΄Ήλιο, συνέχισε να γίνεται λαμπρότερος, όπως είχε προβλεφθεί. Ωστόσο, στα μέσα Φεβρουαρίου 1976, μάλλον απροσδόκητα έγινε 15 φορές λαμπρότερος μέσα σε λίγες ημέρες. Τότε εξαφανίστηκε πίσω από τον Ήλιο και όταν ξαναεμφανίστηκε στα τέλη Φεβρουαρίου, είχε γίνει πολύ λαμπρός. Μάλιστα, αρκετοί παρατηρητές μπόρεσαν να δουν την «κεφαλή» του κομήτη (τα αέρια και το σύννεφο της σκόνης που περιβάλλει τον πυρήνα) στο φως της ημέρας. Κάποιος έγραψε: «λαμπερός όπως ο πλανήτης Αφροδίτη».

Νωρίς το πρωί της 1ης Μαρτίου ξύπνησα τον επτάχρονο γιο μου. Αφήσαμε πίσω μας τη Γενεύη που κοιμόταν, προσεγγίσαμε το όρος Salève και βρήκαμε ένα μέρος με θέα προς τον ανατολικό ορίζοντα. Άρχισε να χαράζει και το χρώμα του καθαρού ουρανού πάνω από τα μεγαλοπρεπή αλπικά βουνά άλλαζε αργά από μαύρο σε σκοτεινό μπλε και ύστερα σε κόκκινο. Περιμένοντας με ανυπομονησία, σφίξαμε τα μάτια μας και σύντομα προσέξαμε μια φωτεινή κηλίδα να ανυψώνεται πίσω από τα βουνά, μοιάζοντας με το φως από ένα μακρινό σπίτι. Ήταν πολύ συγκινητικό να δείχνω στο γιο μου τον κομήτη που είχα εντοπίσει πάνω σε μια φωτογραφική πλάκα μερικούς μήνες νωρίτερα. Μέσα στις επόμενες ημέρες, ο κομήτης κινήθηκε ακόμη πιο μακριά από τον Ήλιο και ανέτελλε νωρίτερα, έχοντας μια μακριά και εντυπωσιακή ουρά στον σκοτεινό ουρανό. Δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από τους γονείς μου. Ζώντας βόρεια από την Κοπεγχάγη, πήγαν στην παραλία του Øresund νωρίς το πρωί και είδαν τον κομήτη να ανατέλλει νότια ακριβώς πάνω από το νησί Hven (Ven), όπου βρισκόταν το παρατηρητήριο του Tycho Brahe (1546-1601), ενός από τους πιο διάσημους αστρονόμους πριν την ανακάλυψη του τηλεσκοπίου που άλλαξε για πάντα την αστρονομία.

Ο κομήτης παρατηρήθηκε επιστάμενα αυτή την περίοδο. Χάρη στην ασυνήθιστη λαμπρότητά του, μπορούσαν να γίνουν λεπτομερείς έρευνες για την σύστασή του και τις εντυπωσιακές δομές στη χρωματιστή ουρά του. Έσπασε σε κομμάτια, μπροστά στα μάτια των αστρονόμων, απελευθερώνοντας μεγάλες ποσότητες από το υλικό του. Τεράστιες ποσότητες λαμπυρίζοντος αερίου και ανακλώμενου ηλιακού φωτός δημιούργησαν ένα εντυπωσιακό θέαμα τόσο για επαγγελματίες όσο και για ερασιτέχνες, καθώς και για πολλούς γενναίους απλούς ανθρώπους που ξύπνησαν χαράματα για να τον δουν. Πολλοί πήρανε καταπληκτικές φωτογραφίες, αρκετοί από αυτούς καθηγητές και οι μαθητές τους.

Οι κομήτες παίρνουν το όνομά τους από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση^w4 από τα ονόματα αυτών που τους ανακαλύπτουν. Για μένα, το να έχει ένα ουράνιο σώμα – ο κομήτης West- το όνομά μου ήταν μια πολύ μεγάλη τιμή και μια θαυμάσια αίσθηση

Αυτή είναι μια προσωπική ιστορία η οποία περιγράφει ένα σημαντικό φαινόμενο στην πραγματική επιστήμη: τη χαρά να κάνεις μια ανακάλυψη. Είχα την τύχη να ζήσω αυτό το φανταστικό συναίσθημα στην καριέρα μου ως αστρονόμος, οπωσδήποτε αυτό το απόγευμα στη Γενεύη, αλλά και μερικές φορές νύχτα μπροστά στην οθόνη ενός υπολογιστή σε ορεινά αστεροσκοπεία. Τέτοιες στιγμές είναι ανεκτίμητες. Φυσικά, οι επιστήμονες μελετούν την επιστήμη για να εμβαθύνουν σε αυτήν και να γνωστοποιήσουν τις ανακαλύψεις τους στον κόσμο, συνεισφέροντας στην κοινή μας γνώση. Ωστόσο, νομίζω ότι πολλοί θα συμφωνήσουν ότι δεν είναι μόνο τα τελικά αποτελέσματα, αλλά επίσης πολλά στοιχεία της ίδιας της διαδικασίας – και ειδικά μερικές σπάνιες και έντονες στιγμές στην πορεία προς την κατανόηση- που συνιστούν τα πραγματικά ξεχωριστά χαρακτηριστικά του επιστημονικού επαγγέλματος.

Web References

• w1 – Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Αστρονομική Έρευνα στο Νότιο Ημισφαίριο (ESO)
• w2 – Η αναφορά του ESO για τον κομήτη Comet Schwassmann-Wachmann 3
• w3 – Το CERN είναι το μεγαλύτερο εργαστήριο φυσικής στοιχειωδών σωματιδίων στον κόσμο
• w4 – Η Διεθνής Αστρονομική Ένωση σκοπεύει να προάγει και να εξασφαλίσει την επιστήμη της αστρονομίας σε όλες της τις εκδοχές μέσα από τη διεθνή συνεργασία

Resources

• Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τον κομήτη West στη σελίδα του Gary Kronk για τους κομήτες
• Περισσότερες πληροφορίες για τον κομήτη West είναι επίσης διαθέσιμες από την Wikipedia
• Η αναφορά Circular 2860 της IAU στη οποία αναγγέλλεται η ανακάλυψη είναι διαθέσιμη εδώ: www.harvard.edu/iauc/02800/02860.html (περισσότερες πληροφορίες για τον κομήτη μπορούν να βρεθούν στις αναφορές Circulars 2910, 2919, 2924, 2927, και 2928).
• Ο κομήτης West  έγινε ένας ‘μεγάλος κομήτης’ και τεχνικά μιλώντας ήταν ο λαμπρότερος – αν και για μικρό χρονικό διάστημα- κομήτης του 20ου αιώνα. Πληροφορίες για τους μεγάλους κομήτες μπορείτε να βρείτε στις παρακάτω διευθύνσεις:
  • Wikipedia
  • NASA

Institutions

License

CC-BY-NC-ND

Download

Download this article as a PDF