Jak urozmaicić lekcje fizyki? Weź przykład z pani Marii Dobkowskiej Inspire article

Tłumaczenie: Jadwiga Schreiber. Nauczycielka fizyki, Maria Dobkowska, opisuje wyzwanie pozostania kreatywnym nauczycielem mimo obowiązującej w Polsce ściśle określonej podstawy programowej fizyki oraz opowiada o pracy w szkole z dziećmi niepełnosprawnymi.

Jeżeli dwie osobistości (obie fizycy), prowadzące ogólnopolską konferencję dla nauczycieli fizyki, w swoich wystąpieniach podczas jej otwarcia podziękują ci, że to właśnie tobie zawdzięczają wybór kierunku studiów, to znaczy, że jesteś naprawdę dobrym nauczycielem.

Nie ma wątpliwości ze adresatka tych podziękowań, Maria Dobkowska, wybrała odpowiedni dla siebie zawód. Potwierdza to jej 39-letnie doświadczenie nauczycielskie. “Od zawsze byłam osobą społeczną, lubiącą pracę z innymi ludźmi” wyjaśnia pani Maria „do tego wiedziałam, że praca w laboratorium mnie nie fascynuje. Natomiast po odbyciu praktyk nauczycielskich byłam pewna, że nauczanie jest właściwym zawodem dla mnie”.

Entuzjazm pani Marii zawsze był jej bardzo pomocny zwłaszcza, kiedy jako nauczyciel musisz trzymać się sztywnego programu nauczania obowiązującego w Polsce (zobacz w ramce strukturę systemu edukacji w Polsce).

“W Polsce istnieją ściśle określone krajowe programy nauczania dla każdego z przedmiotów. Tematy wychodzące poza obowiązującą dla danego przedmiotu nauczania podstawę programową mogą być opracowywane podczas zajęć dodatkowych, pozalekcyjnych” wyjaśnia pani Maria.

Niestety, jak uważa pani Maria, kolejne reformy szkolnictwa w Polsce zmniejszały liczbę lekcji fizyki, nie zmniejszając jednak zakresu tematów, które mają zostać opracowane i z których pytania mogą pojawić się na ogólnopolskich egzaminach zewnętrznych. „Powoduje to, że nawet na zajęciach pozalekcyjnych nauczyciele bardziej koncentrują się na przygotowywaniu uczniów do egzaminów niż na poszerzaniu wiedzy czy wprowadzaniu dodatkowych zagadnień”. Ponadto brak środków finansowych na dodatkowe zajęcia pozalekcyjne powoduje, że potencjał zdolnych i utalentowanych uczniów nie zawsze zostaje wykorzystany”.

Mimo tych ograniczeń nauczyciele próbują jakoś sobie w tej sytuacji radzić. Jednak dla pani Marii sytuacja ta stała się wyzwaniem do podjęcia pracy w międzynarodowym zespole przygotowującym materiały pomocnicze dla nauczycieli przedmiotów przyrodniczych.

“Rozpoczęłam konkurs dla uczniów mojej szkoły pt. „Fotografujemy zjawiska fizyczne”. To był bardzo udany pomysł i wiele zdjęć było tak dobrych, że wykorzystano je, jako ilustracje do podręczników fizyki dla gimnazjum. Obecnie wiele szkół w różnych miastach w Polsce organizuje podobne konkursy – jestem bardzo dumna z tego powodu”.

Około 10 lat temu, razem z Mirosławem Łosiem, nauczycielem fizyki i informatyki, pani Maria zaczęła nagrywać filmy przedstawiające ciekawe doświadczenia fizyczne^w1. Początkowo była to odpowiedź na zapotrzebowania gimnazjalnych nauczycieli fizyki, którzy chcieli urozmaicić swoje lekcje, ale nie mieli na to zbyt dużo czasu ani odpowiedniego wyposażenia. Z czasem jednak pani Maria i pan Mirosław rozszerzyli te zasoby o animacje i interaktywne symulacje. Obecnie te materiały pomocnicze znajdują się na płytach CD stanowiących załącznik do publikowanych przez Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne podręczników fizyki dla gimnazjum. Są one dostępne także na stronie internetowej tego wydawnictwa, które jest jednym z najstarszych i największych wydawnictw edukacyjnych w Polsce. Pani Maria jest także współautorem różnych publikacji związanych z nauczaniem i popularyzacją fizyki.

Dodatkowo, dzięki jej zaangażowaniu w Science on Stage^w2, sieci lokalnych, krajowych oraz międzynarodowych imprez dla nauczycieli, pani Maria rozpowszechnia swoje pomysły także wśród nauczycieli z innych krajów europejskich. Trzykrotnie prezentowała ona swoje projekty na międzynarodowych festiwalach Science on Stage jak również od roku 2006 bierze udział w organizacji festiwalu Science on Stage (Nauki przyrodnicze na scenie) w Polsce. Wraz z innymi nauczycielami zaangażowanymi w Science on Stage brała udział w przygotowaniu materiałów do międzynarodowej publikacji pt. Teaching Science in Europe: What European Teachers Can Learn From Each Other^w3.

Po wielu latach pracy pedagogicznej oraz dłuższej przerwie związanej z wychowaniem dzieci, pani Maria gotowa była na kolejne zawodowe wyzwanie. W roku 1994 rozpoczęła nauczanie fizyki w nowo otwartej, bez barier architektonicznych, szkole integracyjnej gdzie zdrowe i niepełnosprawne fizycznie dzieci i młodzież (6-19 lat) uczą się razem. Każda klasa ma nie więcej niż 20 uczniów, z czego około 5 jest niepełnosprawnych. Podczas lekcji oprócz nauczyciela danego przedmiotu, obecny jest pedagog specjalny. Uczniowie, którzy wymagają dodatkowo specjalnej pomocy, mogą mieć też własnych asystentów. W szkole zatrudnieni są również inni specjaliści pomagający dzieciom z trudnościami w mówieniu, czytaniu czy zapamiętywaniu jak również osoby zapewniające pomoc medyczną. Takich w pełni przystosowanych szkół nie jest w Polsce zbyt wiele.

“Prowadzenie lekcji w klasach integracyjnych było dla mnie zupełnie czymś nowym – nowym wyzwaniem. Musiałam zmienić moje dotychczasowe metody nauczania. Dzięki tej pracy stałam się bardziej kreatywna, innowacyjna oraz odważna, jeśli chodzi o wybór doświadczeń i demonstracji na lekcjach. Zaczęłam dawać uczniom więcej swobody w znajdowaniu odpowiedzi i rozwiązań. Dodatkowo zaczęłam wprowadzać „projekty” – metodę nauczania dotąd bardzo mało praktykowaną w Polsce.” Kreatywny sposób podejścia pani Marii sprawił, że zaangażowała się ona również w 3 międzynarodowe, sponsorowane przez Unię Europejską, projekty m.in. „Dzieci niepełnosprawne w Europie poznają się”. Projekty te obejmowały, poza nauką, także tematy związane z dziedzictwem artystyczno-kulturowo-kulinarnym krajów uczestniczących.

Oczywiście nawet najlepszy nauczyciel traci czasem kontrolę podczas lekcji. „W zeszłym roku przygotowywałam doświadczenie demonstrujące, że świeże jajka opadają na dno w zbiorniku z wodą w przeciwieństwie do jajek nieświeżych, których gęstość zmienia się z czasem powodując, że nie toną a unoszą się („pływają”) w wodzie. Nie pamiętam jak długo miałam już te jajka w mojej pracowni zanim zdecydowałam się użyć jedno z nich podczas innej lekcji, aby zademonstrować, że skorupka jaja jest krucha. Chciałam zaprezentować to w sposób spektakularny upuszczając jajko na tacę leżącą na podłodze. Śmierdzący gaz zawarty w tym starym jajku bardzo szybko rozprzestrzenił się po całej szkole! Uczniowie byli bardzo rozbawieni tą sytuacją i wciąż pytają, kiedy będzie następna demonstracja tego typu!”.

Sukces zawodowy nauczyciela można „zmierzyć” min. śledząc osiągniecia naukowe jego uczniów. Pani Maria wspomina „Michał jest poważnie niepełnosprawny cierpiąc na dziecięce porażenie mózgowe: przywiązany do wózka inwalidzkiego oraz z problemami mowy i koordynacji ruchowej. Uczyłam go fizyki w naszym gimnazjum oraz liceum. Obecnie kończy on trzeci rok studiów na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego!”.

Oczywiście pani Maria życzyłaby sobie mieć większy przydział godzin fizyki w cyklu i mieć więcej swobody w programie nauczania, a dodatkowe fundusze pozwoliłyby również na przeprowadzanie większej ilości doświadczeń na lekcjach.

Być może lepszy dostęp do laboratoriów fizycznych np. na uniwersytetach zachęciłoby więcej uczniów do studiowania fizyki w przyszłości. Mimo wszystko pani Maria pragnie nadal się rozwijać. Uważam, że konferencje i warsztaty dla nauczycieli są bardzo pomocne i choć jestem nauczycielem już tyle lat, wciąż uczę się nowych rzeczy”. Takie podejście powinien mieć każdy uczący się uczeń czy student.

Download

Download this article as a PDF